شاید این روزها کتاب شهر از نو بهتر از هر کتاب دیگری به کار ما بیاید. این‌که در طول تاریخ چگونه شهرهای فاجعه‌دیده تروماهای طبیعی و انسانی را تاب آورده‌اند و بر اساس چه روایت‌هایی بازسازی شده‌اند، موضوع اصلی مقاله‌های کتاب پیش رو است. بازسازی در و دیوار و خانه و مغازۀ شهرهای فاجعه دیده، همیشه التیامی بر زخم ساکنان شهر نیست. بازسازی مؤثر علاوه بر توجه به زمان، سرعت و نوع بازسازی و عوامل مهم دیگری که در کتاب به آن‌ها اشاره شده، نیازمند انتخاب روایتی هوشمندانه است. چه بسیار شهرهایی که بر اساس روایت‌هایی ناسازگار با روح شهر بازسازی شده‌اند یا غفلت از بازسازی عاطفی شهروندان، پروژۀ احیای شهر را با شکست روبه‌رو کرده است. بازسازی همواره بر اساس یک یا چند روایت از گذشته، حال یا آیندۀ شهرها ممکن می‌شود. به همین دلیل در مقاله‌های شهر از نو مسائل مربوط به منشأ روایت‌ها، معیار انتخاب روایت مناسب برای بازسازی و پیامدهای انتخاب‌های سنجیده یا نامناسب، با دقت بررسی شده است.
زمانی که جورج هاروی، سردبیر ماهنامۀ هارپر، تصمیم گرفت دربارۀ زمین‌لرزه و آتش‌سوزی سان‌فرانسیسکو چیزی بنویسد، کاملاً طبیعی بود که بخواهد به مشترکان مجله اطمینان خاطر دهد که شهر «یقیناً و به‌سرعت از خاکستر خود بلند خواهد شد، بزرگ‌تر و زیباتر از هر زمان دیگری». البته عدۀ اندکی هم به اظهارات هیجان‌انگیز هاروی خرده گرفتند و این پیشگویی جنجالی‌اش را زیر سؤال بردند: «زمین‌لرزۀ سال ۱۹۰۶ با همۀ ویرانی بی‌مانندش برای کسانی که پنج سال دیگر به شکوه و عظمتِ جدید در مرکز شهرِ احیاشده بنگرند، حاوی چیزی بیش از یک نکته‌ی اخلاقی نخواهد بود و فقط به کار افزودن شاخ‌وبرگ‌ِ زینتی به داستان‌ها خواهد آمد.» قطعاً چنین اطمینان‌خاطری مستلزم تحلیل بیشتری است. چه چیز این مرد را، این صدای واجد ارج‌وقربِ تمدن آمریکایی را این‌طور برمی‌انگیخته تا چنین ویرانی گسترده‌ای را مسیر اجتناب‌ناپذیر و هموارِ پیشرفت تلقی کند؟ چنین نگرش خوش‌بینانه‌ای یقیناً مناسب جامعۀ صنعتی مدرنی بود که به جلو هل داده و با امواج حاصل از تخریب خلاق ازهم‌گسیخته می‌شد. این همان فرهنگی (فرهنگ تجاری‌ای) بود که در آن ویرانیْ ابزار ضروریِ نوسازی به حساب می‌آمد و انهدام محصولات قدیمیْ عاملی ضروری برای نوآوری و افزایش کارایی؛ چرا که فرض بر آن بود که رشد اقتصادی و توسعه‌ی شهری در گرو این عوامل هستند. در چنین سیستم اقتصادی پرتحرکی، نابودی یک کلان‌شهر خود را در هیئت فرصتی برای رشد و گسترش جلوه می‌داد.
گرچه عوامل اقتصادی، زیست‌محیطی و سیاسی نقش عمده‌ای در بازسازی شیکاگو و سان‌فرانسیسکو ایفا می‌کردند، نباید از سهم مهم تخیل روایی در تجدید بنای این شهرها نیز غافل شد. در انتخاب کلمات هاروی، نکته‌ای غریب و شایان توجه وجود دارد: «زمین‌لرزه… حاوی چیزی بیش از یک نکته‌ی اخلاقی نخواهد بود و فقط به کار افزودن شاخ‌وبرگ‌ِ زینتی به داستان‌ها خواهد آمد.» برای هاروی کاملاً عادی است که فاجعۀ سان‌فرانسیسکو را مانند اپیزودی از یک داستان در نظر گیرد تا یک رویداد تصادفی یا منظره‌ای موقت؛ آن‌هم نه هر داستانی، که داستانی با یک پایان خوشِ باورپذیر. این موضوع از چند جهت اهمیت دارد. نخست این‌که هاروی نظیر اغلب مفسرین و ناظرین آن زمان، به شیوه و اسلوبی فکر می‌کرد و می‌نوشت که به تمامی دغدغه‌هایش کاملاً جهت می‌داد. برای او که سرشار از تخیل روایی بود، زیستن به‌تمامی در لحظۀ اکنون و بی‌اعتنا به عواقب آینده ناممکن بود؛ همان‌طور که برای نجات‌یافتگان از شعله‌های آتش هم امکان نداشت. این امر با توجه به قواعد روایی مرسوم آن روزگار، معنا و مفهومی جز پیش‌بینی یک پایان خوش نداشت. پرتاب کلمات در بحبوحۀ آشوب و گسترانیدن شبکه‌ای روایی بر فرازِ بلوا و قشقرق سرگیجه‌آور، خود یک کنش درمانی به حساب می‌آمد؛ کنشی که به قربانیان کمک می‌کرد تا بر تروما غلبه کنند، آن‌هم با دادن این وعده که هر ویرانی‌ای یقیناً زودگذر و ناپایدار است. این امرْ بازماندگان را آرام و از آن‌ها دعوت می‌کرد تا به مقابله با چالش‌های مهمی بشتابند که پیش رویشان بود. گرچه نباید از یاد بُرد که بیشتر روایت‌های فاجعه آشکارا ایدئولوژیک و صرفاً بازتابی از بینشِ بورژواییِ محدودی از نظم بودند. بر اساس این روایت‌های ایدئولوژیک از فاجعه، مدل‌هایی برای بازسازی کالبدی تجویز می‌شد که مشخصاً به ضرر فقرا، مهاجرین و غیرسفیدپوست‌ها عمل می‌کردند.
پیشنهاد می‌کنیم مقالۀ «تاب آوری شهری چیست؟» را مطالعه کنید.
کتاب شهر از نو نوشتۀ لارنس جی. وِیل و توماس جی. کامپانلا است و نوید پورمحمدرضا آن را ترجمه کرده. این اثر متشکل از 8 مقاله از نویسندگان مختلف است که به موضوع مقاومت شهرها و ساکنان‌شان در برابر فاجعه‌های گوناگون طبیعی و انسانی می‌پردازند و نشان می‌دهند که چطور می‌توان با کمک روایت و قصه در برابر ناملایمات تاب آورد و همه‌چیز را از نو ساخت.
کتاب شهر از نو را از فروشگاه اطراف بخرید.
PDF صفحاتی از کتاب را می‌توانید از این‌جا دانلود کنید.
برای دانلود نسخۀ الکترونیکی کتاب شهر از نو، لطفاً به پلتفرم‌های طاقچه و فیدیبو مراجعه کنید.
بدون دیدگاه