اگر حافظه یاری کند

ایوسیف الکساندروویچ برودسکی، مشهور به جوزف برودسکی از جمله چهره‌های ادبی روسیه بود که در زمان حکومت شوروی مجبور به ترک وطن شد. یا به تعبیر درست‌تر از کشورش اخراج شد. این اتفاق برای برودسکی ضربۀ سختی بود و مجبورش کرد در حدود سی سالگی زندگی جدیدی را آغاز کند؛ در کشوری غریبه و با زبانی بیگانه. همین موضوع دست‌مایۀ اکثر شعرها و جستارهای این ادیب بود. او در روایت‌های کتاب اگر حافظه یاری کند به سه مسئلۀ اساسی زندگی‌اش یعنی هویت، خاطره و زبان اشاره دارد و سعی می‌کند آن را از دریچۀ فردی دو پاره ببیند؛ آدمی که نیمی روسی است و نیمی آمریکایی شده، زبانش بین روسی و انگلیسی در نوسان است، و از همه مهم‌تر این‌که بخشی از خاطرات جوانی‌اش را با خود دارد ولی باید خاطرات جدیدی هم برای خودش بسازد.

جوزف برودسکی خود را شاعری روس و جستارنویسی انگلیسی می‌نامد. به زبان روسی می‌سرود و سپس اشعارش را به انگلیسی ترجمه می‌کرد. از مضمون‌های رایج آثارش که مثل موتیف تکرار شده می‌توان به تبعید،‌ فقدان، خاطره، وطن، و معنای مرگ و زندگی اشاره کرد. جستارهای برودسکی در کتاب اگر حافظه یاری کند دریچه‌ای به دنیای اسرارآمیز ذهن شاعرانه‌ و خلاقش می‌گشایند. در چند دهۀ گذشته، طبق پیش‌بینی گئورگ لوکاچ، جستار فرهنگی-فلسفی کم‌کم به فرم ادبی معرف دوره‌های انتقالی تبدیل شد؛ دوره‌هایی که در آن‌ها تردید به گسترۀ بدیهیات و قطعیات پیشین راه پیدا کرد. اهمیت محتوایی جستار برودسکی و سبک کم‌نظیر نثرش مجموعه‌جستارهای او را درخور تأمل و تأثیرگذار کرده‌اند. ناداستان‌های او هم ما را با فضای یکی از دوران‌های انتقالی از نگاه متفکری که همراه خاطرات سنگینش از یک دنیای فرهنگی به دیگری کوچ کرد، آشنا می‌کنند و هم با هویت جست‌وجوگری که آن‌ها را روی کاغذ آورده است.

کتاب اگر حافظه یاری کند کتاب هشتم از مجموعۀ جستار روایی نشر اطراف است که ترجمۀ آن را طهورا آیتی بر عهده داشته است.

دربارۀ مجموعۀ جستار روایی

مجموعۀ جستار روایی نشر اطراف، بر روی ژانر ادبی جستار متمرکز می‌شود و می‌کوشد ناداستان‌هایی که شکل و فرم روایی‌تری دارند را معرفی کند. در این مجموعه، روایت‌هایی از نویسندگان سرتاسر دنیا -از آمریکای شمالی تا اروپای شرقی- گردآوری شده که به مضامین انسانی مختلفی اشاره می‌کنند. مضامین و موضوعاتی که ظاهری شخصی دارند ولی ماهیت‌شان جهان‌شمول و برای همه قابل‌فهم است؛ از ادبیات و وطن گرفته تا انزوا و پرسه‌زنی.

این مجموعه در دو سری منتشر شده: سری اول شامل 8 کتاب این هم مثالی دیگر (دیوید فاستر والاس)، اگر به خودم برگردم (والریا لوئیزلی)، البته که عصبانی هستم (دوبراوکا اوگرشیچ)، درد که کسی را نمی‌کشد (جاناتان فرنزن)، هیچ چیز آن‌جا نیست (انی دیلارد)، ماجرا فقط این نبود (زیدی اسمیت)، اگر حافظه یاری کند (جوزف برودسکی) و فقط روزهایی که می‌نویسم (آرتور کریستال) است.

از سری دوم هم تاکنون مجموعه جستارهای نقشه‌هایی برای گم شدن (ربکا سولنیت)، دیدار اتفاقی با دوست خیالی (آدام گاپنیک)، به خاطره اعتمادی نیست (الیزا گبرت) و آخرین اغواگری زمین (مارینا تسوِتایوا) به انتشار رسیده است.

دربارۀ نویسندۀ کتاب اگر حافظه یاری کند

جوزف برودسکی (Joseph Brodsky) (1996-1940) شاعر و جستارنویس روسی برندۀ جایزۀ نوبل بود. برودسکی تا جوانی در کشورش بود و شعر می گفت اما به خاطر سروده های انتقادی اش مورد غضب سیستم قرار گرفت و به اردوگاه کار اجباری تبعید شد. دولت شوروی او را در دهۀ 1970 اخراج کرد تا این شاعر سال ها در اروپا سرگردان بماند. برودسکی درنهایت به آمریکا مهاجرت کرد و تا پایان عمر در همان جا ماند. درنگی در برهوت و الهۀ سوگوار شعر از جمله آثار این شاعر بودند.