آغاز و پایان شاید معنایشان بدیهی به نظر بیاید اما کارکردشان ممکن است پیچیده و حتی سرنوشت‌ساز باشد. گاهی پایان …

آینده‌نمایی همان فلش‌فوروارد است؛ به عبارت دیگر اشاره به مطلبی در روایت که قرار است بعداً در قصه بیاید. در …

اَبَرپی‌رنگ‌ها یا پی‌رنگ‌های غالبْ قصه‌های بنیادی تکرارشونده‌ای هستند که به افراد یا فرهنگ خاصی مربوط‌اند و نقش مهمی در مسائل …

ابرروایت، روایتی دربارۀ جهان است که تام ‌و ‌تمام و قطعی فرض می‌شود. هر نظریه یا نظام فکری که بر …

اجرایی اصطلاحی است که در حوزه‌های گوناگون (از جمله زبان‌شناسی، فلسفه، هنرهای نمایشی و نظریه‌ی فمنیستی) به معناهای متفاوتی به …

اقتباس همان دگردیسی روایت است که معمولاً از یک رسانه به رسانه‌ی دیگر انجام می‌شود. ن.ک. به خوانش اقتباسی.

بازبودن اثر به این معناست که در ساختار آن، پایان و نتیجه‌گیری قطعی و حتمی مشاهده نمی‌شود.

ن.ک. به کانونمندسازی.

ن.ک. به موجود.

بستار وقتی حاصل می‌شود که روایت در پایانش انتظارات را برآورده کند و پرسش‌های مطرح‌شده را پاسخ دهد. به این …

بن‌مایه یک چیز، تصویر یا عبارت مستقل است که در روایت تکرار می‌شود. در مقابل، مضمون مفهوم عام‌تر یا انتزاعی‌تری …

بهنجارسازی توانایی فرم روایی ــ و به‌ویژه اَبَرپی‌رنگ‌ها ــ در ایجاد حس واقعیت یا حقیقت است. ن.ک. به طبیعی‌سازی.

بیش‌خوانی یعنی واردکردن مطالبی به متن که در آن وجود ندارد. در مقابل، کم‌خوانی به معنای نادیده‌گیری مطالبی است که …

بینامتنیت به معنای آن است که تمام متن‌ها ــ از جمله روایت‌ها ــ از متن‌های از پیش موجود تشکیل می‌شوند. …

ن.ک. به آغاز و پایان.

پیرامتن اصطلاحی است که ژنت برای مطالبی به کار می‌برد که خارج از روایت اما به گونه‌ای مربوط به آن …

پی‌رنگ اصطلاح پیچیده‌ای است. در زبان انگلیسی اغلب منظور از پی‌رنگ همان قصه است. در سنت‌های زبانی دیگر (عموماً در …

ن.ک. به پی‌رنگ.

پیوستار زمانی‌مکانی اصطلاحی چندبُعدی است که باختین برای شیوه‌های پیچیده‌ی «چگال‌ترشدن» روایت هنگام پیشروی آن به کار می‌برد.

تدوین  در زبان فرانسوی ــ به معنای تحت‌اللفظی ــ «سوارکردن» است. هنر تدوین فیلم عبارت است از ربط‌دادن نماهای جداگانه …

تعلیق یعنی ابهام (به همراه میل به رفع آن) درباره‌ی این‌که قصه قرار است چه‌طور پیش برود. تعلیق ممکن است …

اگر مخاطب عمداً پرسش‌ها و تردیدهای خود را دربارۀ درستی، دقت و امکان‌پذیر بودن رخدادهای یک داستان نادیده بگیرد، تعلیق …

تعویق به معنای کُندکردن جریان گفتمان روایی است. تعویق اغلب راهی است برای افزایش تعلیق.

تفسیر  به معنای بیان معانی (از جمله نظرها، ارزش‌ها و عواطف) دریافت‌شده از متن به زبان خود است و ممکن …

تکرار به معنای بازگشت چندباره‌ی انگاره‌ها، ایده‌ها، وضعیت‌ها یا انواع شخصیت در روایت است. تکرار یکی از نشانه‌های مطمئن معناداری …

تک‌گویی درونی از انواع سبک مستقیم برای بیان عواطف و افکار شخصیت است که در آن به شکلی افراطی از …

تکه‌متن را رولان بارت در کتاب اس/زد «واحدهای معنادار» متن نامید، یعنی همان «خشت‌های دلالت» که ممکن است شامل هر …

تمثیل، استعاره‌ای گسترده است که باعث می‌شود همۀ اشیا، افراد و رخدادهای یک داستان، معنایی به جز معنای ظاهری و …

تیپ نوعی شخصیت است که در انواع متون روایی تکرار می‌شود. اودیپ، اتللو و ویلی لومان همگی از تیپ‌های قهرمان …

جدال یا کشمکش عامل پیش‌برد بیش‌تر روایت‌هاست. در تراژدی یونانی، واژه‌ی «جدال» را برای کشمکش یا ستیز به کار می‌برند. …

حضور همزمان نقطه‌نظرها و صداهای متعدد و متنوع با قدرت و توان یکسان در یک اثر ادبی را چندصدایی می‌نامیم. …

حادثه یکی از دو نوع رخداد روایت است. درست بر عکس کنش‌ها، حادثه‌ها بی‌آن‌که کنشگری خاصی داشته باشد، اتفاق می‌افتند.

حاشیه‌ی کادر  به فضای بین کادرهای داستان‌های مصور اشاره دارد. حاشیه‌ی کادر در واقع نوعی شکاف روایی است که در …

ن.ک. به کانونمندسازی.

گروهی از مردم که در دل یک فرهنگ بزرگ‌تر قرار دارند اما ارزش‌ها و هنجارهایشان با فرهنگ مادر متفاوت است …

خوانش اقتباسی یکی از انواع سه‌گانه‌ی تفسیر است (ن.ک. به خوانش‌های نشان‌یاب و قصدگرا). گستره‌ی خوانش‌های اقتباسی از ‌تفسیرهای فارغ …

خوانش قصدگرا تفسیری است که به دنبال درک متن بر اساس معانی مورد نظر نویسنده‌ی نهفته‌ی متن است. ن.ک. به …

خوانش نشان‌یاب رمزگشایی از متن طبق نشانه‌هایی از حالات ذهنی ناخودآگاه یا کشف‌ناشده‌ی نویسنده یا وضعیت فرهنگی کشف‌ناشده است. خوانش …

خواننده‌ی نهفته یا مخاطب نهفته را باید جدا از خواننده‌ی واقعی دانست، همان‌طور که نویسنده‌ی نهفته را باید از نویسنده‌ی …

خودزندگی‌نامه روایتی است درباره‌ی نویسنده که آشکارا یا به طور ضمنی ادعا می‌کند حقیقی یا به عبارت دیگر غیرداستانی است. …

داستانی به معنای ساختگی است و در مقابل «حقیقی» قرار می‌گیرد. در نقش اسم [در زبان انگلیسی] به انواع روایت‌هایی …

در زبان‌شناسی به واژه یا عبارتی که از ترکیب و آمیختن دو یا چند واژۀ دیگر به وجود می‌آید، واژه …

به تعریف هومی‌بابا، درهم‌آمیزی فرآیندی است که در خلال آن فرهنگ‌های گوناگون با بازسازی مرزهای خود موجب ایجاد فرهنگ‌های درهم‌آمیخته …

دنیای داستان دنیایی است که در آن قصه به وقوع می‌پیوندد. معمولاً با پیشروی روایت دنیای داستان را بهتر و …

شباهت دنیای داستان به واقعیت را راست‌نمایی می‌گویند. راست‌نمایی، رخدادها و شخصیت‌های داستان را باورپذیر می‌کند.

راوی کسی است که قصه می‌گوید. راویِ روایت‌های داستانی را نباید با نویسنده یا نویسنده‌ی نهفته اشتباه بگیریم، هرچند در …

راوی ناموثق راوی‌ای است که دریافت‌ها و تأثرات اخلاقیش با دریافت‌ها و تأثرات اخلاقی نویسنده‌ی نهفته تفاوت دارد. راوی‌ها به …

ن.ک. به راوی ناموثق.

راوی نهفته تصویری است که از راوی اثر، در ذهن مخاطب شکل می‌گیرد.

رخداد واحد اساسی سیر وقایع است. نام دیگر آن «رویداد» است. رخداد ممکن است کنش باشد (مثل ضربه‌زدن یا بوسیدن) …

ن.ک. به رخدادهای سازنده و مکمل.

رسانه محمل بیان روایت است؛ مثلاً زبان نوشتاری، فیلم، نقاشی رنگ روغن، پارچه یا بدن‌های انعطاف‌پذیری که روی صحنه در …

رقیب شخصیت اصلی نام دیگر حریف شخصیت اصلی و معمولاً دشمن اوست.

در تعریف عام، رُمانس داستانی طولانی است که شخصیت‌های اصلی‌اش مثل مردم عادی نیستند. رُمانس‌ها با زبانی فاخر به توصیف …

روایت بازنمایی قصه (یعنی یک رخداد یا مجموعه‌ای از رخدادها) است. برخی پژوهشگران مدعی‌اند بدون حضور کسی که روایت را …

روایت اَبَرمتنی روایتی است که با رسانه‌های الکترونیک (روی سی‌دی یا به صورت آنلاین) منتقل می‌شود. این نوع روایت‌ها از …

روایت الکترونیک امروزه برای اشاره به گونه‌هایی از روایت به کار می‌رود که با بهره‌گیری از رایانه و فناوری آنلاین …

روایت انشعابی روایتی است که در آن دو یا چند جهان ناسازگار در یک ساحت نقل حضور دارند. ن.ک. به …

روایت بازتابی یا خودارجاع (یا خودآگاه) روایتی است که با استفاده از ابزارهای صوری یا مضمونی توجه مخاطب را به …

روایت درونی عموماً همان «داستان در داستان» است یا روایتی که در دل روایت قاب قرار دارد. ریان و پالمر …

روایت‌پریشی برهم‌زدن ساحت‌های روایی است که در آن معمولاً موجود یا موجوداتی از ساحت روایی دیگر یا حتی خارج از …

روایت‌پژوهی نوواژه‌ی پیشنهادی تزوتان تودوروف است. تودوروف نخستین بار در سال ۱۹۶۹ از این اصطلاح برای اشاره به حوزه‌ی علمی …

روایت‌شنو نوواژه‌ی پیشنهادی پرینس برای مخاطب مورد نظر راوی است. در رمان دل تاریکی، پیشه‌وران روی عرشه‌ی کشتی «نلی» در …

روایتگری همان گفتن قصه یا بخشی از آن است. گاهی نمی‌توان روایتگری را از روایت تفکیک کرد. روایتگری مورد نظر …

روایتگری اول‌شخص معمولاً روایتگریِ شخصیتی است که در قصه‌ی روایت‌شده نقشی ایفا می‌کند. توجه داشته باشید که نمونه‌های بسیاری از …

ن.ک. به نقل و روایت‌پریشی.

ن.ک. به نقل.

روایتگری دانای کل روایتگریِ آن دسته از راوی‌هایی است که ظاهراً همه چیزِ مربوط به قصه‌ی روایت‌شده را می‌دانند. این …

روایت بعضی از رخدادها به وسیلۀ یکی از شخصیت‌های داستان و بیرون از توالی زمانی روایت اصلی را روایتگری درونه …

روایتگری دوم‌شخص روایتگری از زبان دوم شخص است (مثلاً «تو این کار را کردی»؛ «تو آن را گفتی»). این نوع …

ن.ک. به نقل.

روایتگری سوم‌شخص معمولاً روایتی است که در آن راوی جزو شخصیت‌های داستان نیست و از زبان سوم‌شخص به شخصیت‌ها اشاره …

روایتمندی اصطلاحی بحث‌برانگیز است. در این کتاب منظور از روایتمندی این است که یک متن چه‌قدر حس روایت‌ بودنش را …

زاویه‌ی دید از نظر پرینس جدای از کانونمندسازی است. او زاویه‌ی دید را جایگاهی مفهومی یا ادراکی می‌داند، یعنی درست …

در اصطلاح نظری اگر یک رخداد، شخصیت، شیء یا نظایر این‌ها به زمان اشتباهی نسبت داده شود، در اثر زمان‌پریشی …

زیرمتن، مفهوم یا مضمون یک متن کتبی یا شفاهی است که با مضمون اصلی متن تفاوت دارد و معمولاً به …

ژانر یا «گونه» فرمی ادبی است که بارها و بارها استفاده می‌شود. ژانرها یا گونه‌های ادبی به دو دسته‌ی روایی …

در ساختار درهم بافته، تار و پود چند داستانِ به ظاهر نامرتبط، در یک روایت بزرگ به هم پیچیده می‌شود …

ساختار زمانی به چگونگی ارتباط زمان گفتمان روایی و زمان قصه اشاره دارد. زمان گفتمان روایی از سه راه ممکن …

سبک غیرمستقیم گفته‌ها یا افکار یکی از شخصیت‌ها است که از زبان راوی بیان می‌شود. مثلاً «روز گرمی بود. السپت …

سبک غیرمستقیم آزاد به روایتگری سوم‌شخصی اشاره دارد که در آن تفکرات و عواطف شخصیت در صدایش نمایان می‌شود، آن …

سبک مستقیم بیان مستقیم گفتار یا افکار شخصیت است؛ چه «بدون ‌نشانه» و چه «با نشانه» (متمایز کردن از روایت …

سبک‌پردازی به معنای ریختن متن ادبی یا یکی از اجزاء آن در قالب سبکی خاص است. در این فرآیند متن …

سیر وقایع به سلسله رخدادهای قصه اشاره دارد. سیر وقایع و موجودها دو عنصر اساسی قصه‌اند. برخی اصطلاح «رخدادها» را …

ن.ک. به تک‌گویی درونی.

ن.ک. به قصه.

شخصیت موجودی انسانی یا شبه‌انسانی است. گاهی اصطلاح عام‌تر «کنشگر» یا «نقش‌آفرین/نقش‌ورز» را نیز به جای شخصیت به کار می‌برند. …

شخصیت اصلی در جدال، همان قهرمان است، هرچند لزوماً همان «آدم خوبه‌ی داستان» نیست؛ در مقابل او رقیب شخصیت اصلی …

ن.ک. به شخصیت.

شکاف‌ها خلأهای کوچک یا بزرگ اجتناب‌ناپذیر در هر روایتی هستند که خواننده باید آن‌ها را بر اساس تجربه یا تخیل …

شوالیه‌گری مجموعه‌ای از آئین‌ها، اصول اخلاقی و رفتارهای اجتماعی و رزمی ایده‌آل است که در اواخر قرون‌ وسطا برای قهرمان …

صدا تأثراتی است که با کمک آن روایت را «می‌شنویم»، حتی وقتی که روایت را در سکوت می‌خوانیم. مفهوم صدا …

طبیعی‌سازی اصطلاحی است که کالر برای سازوکاری به کار می‌برد که طی آن خوانندگان یا تماشاچیان، اغلب با استفاده از …

عشق آرمانی تعریف خاصی از عشق و فلسفۀ عشق دارد و در رُمانس‌های شوالیه‌ای مبانی رفتاری خاصی را برای عشاق …

فاصله به دو معنا به کار می‌رود: الف. فاصله‌ی عاطفی راوی از شخصیت‌ها و سیر وقایع (میزان دخالت راوی در …

به آثار ادبی که در دنیایی غیرواقعی یا ناموجود اتفاق می‌افتند، فانتزی گفته می‌شود. معمولاً در فانتزی به عمد از …

ن.ک. به قصه.

فراروایت، روایتی است که به خودش اشاره دارد یا به اصطلاح نظری خودارجاع است؛ روایتی دربارۀ ماهیت روایت. اگر روایتی …

به توضیح پدیده‌های مختلف بر اساس هدفی که دارند، فرجام‌شناسی می‌گوییم.

فضایی بینابینی است که فرهنگ‌های گوناگون در آن با یکدیگر مواجه می‌شوند و شرایط مناسب برای درهم‌آمیزی آن‌ها و ایجاد …

قاب در بحث‌های روایت به معناهای مختلفی به کار رفته است، به همین خاطر باید مشخص کنیم منظورمان از آن …

جادادن یک یا چند داستان در دل یک داستان دیگر یا یک گزارش، روایت تاریخی، زندگینامه، خاطره و امثال این‌ها …

قصد نویسنده به معناها یا تأثیرات مورد نظر نویسنده اشاره دارد. در قرن بیستم نقدهایی به مفهوم قصد نویسنده وارد …

قصه در کنار گفتمان روایی، یکی از دو بخش اصلی روایت به شمار می‌رود. قصه به واسطه‌ی گفتمان روایی بیان …

کارناوال‌گرایی واژه‌ای است که میخاییل باختین برای اشاره به وجود حال ‌و ‌هوای کارناوال در آثار ادبی ابداع کرد. شوخی، …

اگر مخاطب رخدادی را از زاویۀ دید یکی از شخصیت‌های داستان تجربه کند، به زاویۀ دید کانونمند یا تجربۀ کانونمند …

کانونمندسازی وضعیت یا ذهنیتی است که از طریق آن ما رخدادهای روایت را «می‌بینیم». در نحله‌های نقد بریتانیا و آمریکای …

ن.ک. به تیپ.

ن.ک. به بیش‌خوانی.

کنایۀ نمایشی موقعیتی در داستان یا نمایش است که در آن شخصیت به خاطر ناآگاهی یا درک محدودش، معنای حقیقی …

کنش رخدادی است که شخصیت باعث انجام آن می‌شود (در مقابل حادثه).

کنشگری توانایی موجودها برای انجام رخداد (یا دخالت در کنش‌) است. به طور کلی شخصیت‌ها همان موجودات با توانایی کنشگری …

کهن‌الگو، نمونۀ اصیل و اولیۀ شخصیت، کنش، موقعیت، تصویر یا توصیف داستانی است که نسخه‌های بعدی بر اساس آن ساخته …

گذشته‌نمایی همان فلش‌بک است، یعنی آوردن اتفاق‌هایی در روایت که پیش‌تر در قصه روی داده‌اند. در برابر آینده‌نمایی.

گره نقطه‌ای سرنوشت‌ساز در روایت داستانی و اغلب مترادف شکاف است. در این نقطه سرنخ‌های کافی وجود ندارد، یا این‌که …

بازشدن آخرین گره داستان که معمولاً پرده از رازی برمی‌دارد یا توضیحی قانع‌کننده دربارۀ رخدادهای مبهم داستان ارائه می‌دهد را …

در این کتاب به تبعیت از نویسندگان مقاله واژۀ گفتمان در معنای عام آن به کار می‌رود. به مجموعۀ واژگان …

گفتمان روایی همان قصه‌ی روایت‌شده است؛ به عبارت دیگر شیوه‌ای را که قصه در یک روایت خاص بازگو می‌شود گفتمان …

متن در اغلب نظریه‌های روایت به معنای نمود فیزیکی روایت است که به شکل کتاب، داستان کوتاه، نمایش، فیلم و …

محاکات تقلیدی است از سیر وقایع که اجرا می‌شود. بر اساس گفته‌ی افلاطون، محاکات یکی از دو شیوه‌ی عمده‌ی بیان …

مضمون موضوع، مسأله یا پرسشی است که با اشاره‌ی مستقیم یا غیرمستقیم در روایت تکرار می‌شود. مضمون و بن‌مایه دو …

ملودرام روایتی احساسی با شخصیت‌های ساده‌ای است که یا خیلی خوب‌اند یا خیلی بد و اغلب از زبانی تصنعی و …

موجود نام دیگری برای «باشنده» یا «نقش‌آفرین» و «نقش‌ورز» است. موجودها یکی از دو جزء اصلی قصه هستند. جزء دیگر …

موقعیت داستان مجموعه‌ی عناصری است که پس‌زمینه‌ی دنیای داستان در روایت را می‌سازند.

نازمان زمانی فرضی یا داستانی در دنیای ماست؛ زمانی آرمانی که هیچ وقت وجود نداشته، ندارد و نخواهد داشت.

یکی از نظریه‌های نقد ادبی که در آن به جایگاه و نقش خواننده در ساخت داستان توجه می‌شود.

نقاب به معنای تحت‌اللفظی «صورتک» است. نقاب اغلب برای اشاره به شخصیتی به کار می‌رود که نویسنده به کار می‌گیرد …

نقل الف. به معنای دقیق کلمه همان تعریف‌کردن قصه است. ریشه‌ی این اصطلاح برمی‌گردد به تمایزی که افلاطون بین دو …

نویسنده شخصی واقعی است که متنی خلق می‌کند. نباید نویسنده را با راوی یا نویسنده‌ی نهفته‌ی روایت اشتباه گرفت.

نویسنده‌ی نهفته نه نویسنده‌ی واقعی اثر است و نه راوی. نویسنده‌ی نهفته تصویری از نویسنده است که در خلال خواندن …

هجو، انتقاد و ایرادگیری آمیخته به طنز و بذله‌گویی است.

ن.ک. به رخداد.

همذات‌پنداری با شخصیت داستانی تا جایی که مخاطب در احساس‌های فیزیکی و عاطفی شخصیت‌ شریک شود و واکنشی فیزیکی در …