«چند فلسطینی باید بمیرند تا جهانْ انسان بودنِ آن‌ها را ببیند؟ آیا این ادراک، حتی اگر به همدلی بینجامد، برای پایانِ فاجعه کافی است؟»

ایزابلا حماد در سپتامبر سال ۲۰۲۳ در سخنرانی مراسم یادبود ادوارد سعید این پرسش‌ها را برای دانشجویان دانشگاه کلمبیا مطرح کرد؛ سخنرانی‌ای که فقط چند روز قبل از حملۀ ۷ اکتبر و شروع تهاجم اسرائیل انجام می‌شد. حملات همه‌جانبۀ اسرائیل به غزه بیشتر از یک سال طول کشید و به قتل بیش از چهل‌هزار فلسطینی و آوارگی ده‌ها هزار نفر انجامید. بهانۀ اسرائیل برای شروع این جنگ آزاد کردن گروگان‌های حماس بود ولی عملاً به نسل‌کشی و پاکسازی قومی تبدیل شد. حماد در سخنرانی‌اش، تلاش کرده بود با دیدگاه انتقادی سعید به مسئلۀ فلسطین بپردازد و خوانشی نو از روایت این سرزمین ارائه دهد. تلاقی این یادبود با جنایت اسرائیل اما باعث شد صحبت‌های حماد مفهومی فراتر پیدا کند و بنیان‌های اخلاقی انسان را نشانه رود. کتاب بازشناختن غریبه متن همین سخنرانی است که بعدتر منتشر شد.

ایزابلا حماد در کتاب بازشناختن غریبه از لحظهٔ «بازشناختن» می‌گوید؛ از لحظهٔ آشکار شدن چیزی که مدت‌ها پنهان بوده، توأم با این ادراک که شاید در عمق وجودمان همیشه حقیقتِ ماجرا را می‌دانسته‌ایم. او این اصطلاح را از درام‌های یونانی وام می‌گیرد که اشاره به لحظه‌ای داشتند که پیچش نمایشی اتفاق می‌افتاد و هویت‌ها و رازها افشا می‌شد. به تعبیر حماد، قصهٔ فلسطین حالا در لحظهٔ بازشناختن یا «لحظهٔ آهان» است. پردهٔ پیش چشم ناظرِ بیرونی ــ و مشخصاً ناظر غربی یا دلبسته به غرب ــ کمی کنار رفته و شکافی در بدنهٔ آن نظام اوهامِ توجیه‌کنندهٔ اشغال و ظلم و سرکوب ظاهر شده است. از نظر تاریخی، چنین لحظه‌هایی نادرند و البته امیدبخش. اما برای ما کنار رفتنِ نقاب با مسئلۀ دیگری نیز همراه است؛ چیزی که می‌شود آن را مسئلهٔ همدلی نامید.

حماد یادآوری می‌کند که ادراکِ ناظر غربی گرچه ممکن است او را به همدلی برانگیزد ولی مشکل‌آفرین است، چون تکلیفی بر دوش فلسطینی‌ها می‌گذارد: حالا از فلسطینی‌ها انتظار می‌رود روایتی به مخاطبِ غربی عرضه کنند که حقانیت فلسطین را ثابت کند. و مسئله این‌جاست که همدلی ناظر غربی معمولاً در قاب منافع شخصی غربی‌ها می‌نشیند که گاهی نه‌تنها چیزی را عوض نمی‌کند بلکه خود امتداد خشونت استعماری می‌شود. حماد در کتاب بازشناختن غریبه ارزش شناختی و اخلاقی این شکل از همدلی را نفی می‌کند و به‌صراحت می‌گوید چنین موضعی «شاید نقطهٔ شروع باشد اما نقطهٔ پایان نیست.» با این حساب، چگونه می‌شود پس از بازشناختن غریبه و درک «آشنا» بودنش در دام آن همدلی بی‌حاصل نیفتاد، به همدردی‌های زبانیِ پوچ بسنده نکرد و قصه را واقعاً پیش‌تر برد؟ حماد از همۀ ما می‌خواهد روایت فلسطین را با فکر کردن به این مسئله آغاز کنیم.

این کتاب را الهام شوشتری‌زاده ترجمه کرده است.

دربارۀ نویسندۀ کتاب بازشناختن غریبه

ایزابلا حماد (متولد ۱۹۹۲) نویسنده و داستان‌نویس فلسطینی‌بریتانیایی است. حماد که در دانشگاه‌های آکسفورد و نیویورک تحصیل کرده، کارش را با نوشتن داستان کوتاه آغاز کرد و توانست جایزۀ اُ. هنری را برای یکی از داستان‌هایش ببرد. پاریسی (۲۰۱۹) و روح وارد می‌شود (۲۰۲۳) رمان‌های بلند این نویسنده هستند که هر دو مورد تحسین قرار گرفته‌اند و برای او جوایز متعددی به همراه داشته‌اند.