تا همین چند دهۀ قبل، پیش از آن که شبکه‌های اجتماعی و اینترنت فراگیر شوند، نوشتن از خاطرات و سفرها و اتفاقات روزمره خیلی رایج بود. نه فقط چهره‌های سرشناس و ادیب، که حتی آدم‌های معمولی هم دستی بر نوشتن داشتند. اما این ادبیات بیشتر مردانه بود، یا حداقل این‌طور تصور می‌شد. اما با بازبینی اسناد تاریخی این فرضیه تا حد زیادی زیر سؤال رفت. یادداشت‌هایی به دست آمد که نشان می‌داد زنان هم سفرنامه داشتند و روزنگاری می‌کردند. سفرنامۀ عالیه خانم شیرازی یکی از بهترین نمونه‌های ادبیات زنانۀ ایران است که در کتاب چادر کردیم رفتیم تماشا گردآوری شده؛ روایتی که حاصل سفر این زن از کرمان به خارج از کشور و پس از آن به تهران است.
عالیه خانم شیرازی در زمان ناصرالدین شاه تصمیم می‌گیرد به بمبئی و از آن‌جا به سفر حج برود. او که اساساً زنی شجاع، مستقل و جسور بود بدون همراهی شوهر و فرزندانش به این سفر سخت و طولانی قدم می‌گذارد. عالیه در کتاب چادر کردیم رفتیم تماشا نشان می‌دهد تا چه حد سرسخت است و برای به دست آوردن آنچه می‌خواسته با مردان جنگیده، وارد مذاکره شده و گاهی هم راهش را جدا کرده است. او با بزرگان و افراد سرشناس آشنایی داشته و در سفرش با آن‌ها دیدار کرده است. در سامرا به خانۀ میرزای شیرازی رفته و در تهران مهمان ناصرالدین‌شاه شده. نقطۀ اوج نوشته‌های او مربوط به دوران حضورش در تهران و دربار ناصری است؛ او که به عنوان یک غریبه به دربار رفته، تصویری بی‌پروا و دست‌اول از آن‌جا ارائه می‌کند، تصویری که تا حدی با روایت‌های پیشین متفاوت است. و همین هم باعث متمایز متن او می‌شود.
کتاب چادر کردیم رفتیم تماشا را زهره ترابی گردآوری و تدوین کرده است. این کتاب موضوع اپیزود بیست‌وهفت رادیو جولون با حضور کیمیا خسروی هم بوده. این قسمت را می‌توانید در این‌جا گوش کنید.
دربارۀ مجموعۀ سفرنامه‌های قدیمی زنان
سفرنامه‌های قدیمی زنان مجموعه کتاب‌هایی از نشر اطراف هستند که به یادداشت‌ها، خاطرات، روایت‌ها و سفرنامه‌های زنان دوران قاجار اختصاص دارند. در هر کتاب از این مجموعه دست‌نوشته‌های یکی از زنان سرشناس قرون پیش گردآوری و تدوین شده است؛ سفری که عموماً از شهرستان به تهران یا به عتبات و قصد زیارت بوده. این مجموعه می‌کوشد هم ادبیات زنانۀ مهجور، نادیده گرفته‌شده یا به حاشیه رانده‌شده را بازخوانی کند و هم تاریخ‌نگاری متفاوتی از تاریخ‌نگاری مردانه و مسلط ارائه دهد. چادر کردیم رفتیم تماشا، سه روز به آخر دریا و خانم! فردا کوچ است عناوین کتاب‌هایی هستند که تاکنون در این سری به چاپ رسیده‌اند.
فهرست کتاب
جای همۀ عزیزان خالی | 19-28
دنیا تا دنیا آب | 29-44
قطار قطار همه جمع می‌شوند | 45-58
مالامال آفتاب گرم | 59-80
شمر و یزید بسیار است | 81-98
هر طور بگیری می‌گذرد | 99-120
هشتاد زن شاه بزک می‌کنند | 121-218
گرما و مگس و زنگ قاطرها | 219-236
ستایش‌ها و افتخارات
«عالیه خانم زنی است که می نویسد و «صدایی زنانه» است که از عمق و درون دنیای مردسالار و فرهنگ زن ستیز سنت بگوش می رسد. او از جمله ایرانی‌هایی است که چشمش به دنیای بیرون باز شده و دیگر تماشای کرمان و اطراف آن برایش کفایت نمی کند.»
دکتر نعمت‌الله فاضلی
«سفرنامه‌ی عالیه خانم نگاه جزئی‌نگرانه و دقیقی از مشاهده‌هایش در دربار ناصرالدین شاه است و به همین سبب با سفرنامه‌هایی که مردان در آن دوره می‌نوشتند تفاوت‌های اساسی دارد.»
ثنا کاکاوند، روزنامۀ سازندگی
«دیروز به دستم رسید و الان تمام شد. نشر اطراف منتشر کرده است. سفرنامه‌ی حج عالیه خانم شیرزای. از اهل قلم نظیر بی‌بی خانم و تاج‌السلطنه و تومن‌آغا و… خوانده‌ایم اما این یکی دیگر شکی باقی نمی‌گذارد که زنان اهل قلم دوره‌ی قاجار منحصر نیستند به مشاهیر دارالخلافه.»
سهند ایرانمهر
«سفرنامه [عالیه خانم] جذاب و خواندنی است و برای دوستداران تاریخ و به خصوص علاقه مندان به تاریخ ناصری حاوی نکات جالبی است.»
ایرنا
«وقتی کتاب را شروع می‌کنید، لحظه به لحظه و قدم به قدم با عالیه خانم همراه می‌شوید، با عالیه خانم وارد بمبئی می‌شوید به دیدن مراسم عروسی می‌نشینید، به بازار سر می‌زنید و به باغ ملکه‌ی انگلیس می‌روید، موزه‌ها و باغ وحش را می‌بینید، و اینجاست که گاهی قدرت توصیف از عالیه خانم گرفته می‌شود و خود باید ببینید آنچه را ندیده‌اید.»
رضا ساسانیان
«به نظرم یکی از بهترین سفرنامه هایی هست که میشه وضعیت زنان و جامعه رو در دوره ی قاجار فهمید.جالب ترین قسمتش برام اسم بردن از دهمون بود که الان جز شهر تهران شده و نقطه ی ضعف کتاب اینه که ممکنه بعضی جاها نثر یکنواخت عالیه خانم،خواننده رو خسته کنه.»
⭐⭐⭐⭐⭐ مهتاب تیموری
«کلا عالیه خانم، زن مستقل و محکمیه. علاوه بر سواد خواندن و نوشتن، حساب هم بلده و به نفع حضرت والا، میزبانش در طهران، سی تومن (اگر اشتباه نکنم) اختلاف حساب درمیاره. ارتباطات مهمی هم داره، وارد طهران که میشه خیلی راحت به اندرون شاه رفت و آمد داره و چیزهای بسیار جالبی در مورد شاه و اخلاق و رفتارش نوشته. دست خیر هم دارد و در طول اقامتش در طهران، تقریبا همه رو عروس و داماد می کنه. در کل به قول مادربزرگم، انسان دست و پا داریه.
خیلی از خوندنش لذت بردم.»
⭐⭐⭐⭐⭐ فهیمه
«یک. عمر مفید هیچ انسانی بهش اجازه نمیده به تمام آبادی های روی زمین سفر کنه، اگر هم بتونه سفر در طول تاریخ محاله. سفرنامه ها از هردو جهت برای آدم های علاقه مند به سیر و سفر و تاریخ مفید و جذابن. از گوشه ی اتاقت بری به صد سال و دویست سال و پانصد سال گذشته و دنیا رو بگردی…
دو. به عنوان یک زن برام خیلی دوست داشتنی بود که برای اولین بار از دریچه ی نگاه یک زن تاریخ رو بخونم، به سفر برم و پا به اندرونی پادشاه قاجار بذارم.
سه. این برای من خیلی مهمه که داستان/ روایتی که میخونم چنان جذاب و پرکشش باشه که بدون نگاه کردن به صفحه ی آخر یا ساعت فقط کتاب رو بخونم و وقتی تموم شد بذارمش کنار. روایت عالیه خانم شیرازی چنین بود.»
⭐⭐⭐⭐⭐ Sedighe Vazehi
«این عالیه خانوم، داستان عجیبی دارد. صادقانه روایت می کند و به شدت فردی کلیدی است.»
⭐⭐⭐⭐⭐ Pooneh Moghaddasi
«شیرین بود. روزمرگی‌ها، تکرارها و تکرارها، شوخی‌ها، بدوبی‌راه‌ها و لیچارها، مرض‌ها، عزاها و عروسی‌ها، نوروزش و رمضانش، محرمش، حج و ذی‌الحجه‌اش. خشمش خشمگینت می‌کند و حزنش اندوهگینت، رنجش رنجورت می‌کند و طنزش خنده‌دار است. آن دوسه خط که با «تا صبح آهسته آهسته گریه کردیم.» تمام می‌شد به خاطرم می‌ماند.»
⭐⭐⭐⭐ Mohsen Ameri
«کتاب خوبی بود هم به عنوان سفرنامه و بیشتر به‌عنوان یه منبع تاریخی خوب از اندرونی ناصرالدین شاه… همیشه برام جالب بود بدونم زنان صدها سال پیش جهان رو چه‌طور میدیدن.»
⭐⭐⭐⭐ Elham
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.