سفرنامه‌ها

شبکه‌های اجتماعی، می‌توانند صادقانه به ما بگویند زندگی در سرزمین‌های دیگر چطور می‌گذرد؟ روایتی که مسافران سفرهای آژانسی و تورهای چندروزه‌ی تفریحی از سرزمین‌های دیگر می‌دهند چقدر ویترینی، تکه‌تکه و محدود است؟ کپشن‌ِ کوتاه  یک سلفی کنار منظره و عکس‌هایی که قرار است فالوئر بیاورند چه جزئیات مهمی را از ما دریغ می‌کنند؟
دوره‌ای بود که تصویر ما از «خارج» فقط با خاطرات شفاهی مسافرهای فامیل، تک‌وتوک عکس‌ یادگاری و تکه‌های سوغاتی در چمدان‌هایشان درست می‌شد ولی حالا به روزهایی رسیده‌ایم که مرزهایمان با جهان بیرون نازک و نامرئی شده‌اند. در روزهایی که در راهند به مهارت تعامل و گفت‌ وگوی آگاهانه با همه‌ی این جهانی که خیلی نزدیک آمده نیاز داریم و سفرنامه‌های مکتوب و مستند کمک بزرگی برای این گفت‌و‌گو هستند. با روایت مفصل‌تر در این سفرنامه‌ها، تصویر کامل‌تری از شهرهای دور به وجود می‌آید. راوی‌ها هم دوربین‌های ساده و ماشینی نیستند و در کنار ثبت اتفاقات، فکرشان را هم به ما منتقل می‌کنند. در این سفرنامه‌ها، مسافر ساختار فکری و پیش‌زمینه‌های فرهنگی خودش را هم همراه می‌برد تا از سرزمین‌هایی که می‌بیند مقایسه و تصویر دقیق‌تری به دست بدهد و در نتیجه ما را به هویت پویاتری برساند که در جهان چندبعدی و چندصداییِ آینده به دردمان می‌خورد.

انتشارات اطراف به همین دلیل سفرنامه را از محورهای مهم کار خود می‌داند و در هر سه حوزه‌ی بزرگسال، نوجوان و جوان به انتشار سفرنامه همت کرده.
خودتان و نوجوانان‌تان را به این سفرنامه‌ها مهمان کنید.

مجموعه‌ی تماشای شهر
در مجموعه‌ی تماشای شهر نمونه‌هایی از سفرنامه های دوران قاجار به تفکیک شهرهای مختلف به مخاطبان ارائه شده است. ژانر سفرنامه‌ از ژانرهای مهم روایت مستند است که از گذشته در فرهنگ‌های مختلف توجه زیادی به خود جلب کرده. از آنجا که نشر اطراف به منزله‌ی نشر تخصصی روایت بخشی از کارش به معرفی ژانرهای روایی مربوط می‌شود، تهیه و چاپ سفرنامه های خاص را در دستور کار خود قرار داده است. در این مجموعه، با رعایت وفاداری به متون معتبرِ سفرنامه های مرجع، از به کارگیری قاب دانشگاهی و تحقیقی برای ارائه‌ی مطالب کتاب به نفع روایتمندی متن‌ها اجتناب شده تا خواننده‌ای که با اهداف پژوهشی به سراغ کتاب‌ها نیامده هم بتواند از این نوشته‌های شیرین لذت ببرد و رخدادهایی را که این متون روایی در پی توصیف و بازنمایی‌اش هستند، تجربه کند.

در ایران سفرنامه نویسی در دوره‌ی قاجار به اوج خود رسید. این متونِ تاریخی مانند منشوری چندوجهی تصاویر گوناگونی از شهرهای دور را به نمایش می‌گذارند. ‌تجربه‌ی اولین مسافرانی که خاطرات خود را نوشته‌اند نقش تکه‌هایی از یک جورچین بزرگ و چندبعدی را ایفا می‌کند که در کنار هم تصویر ذهنی ما از آن شهرها را شکل می‌دهند. سفرنامه ها حکم پنجره‌هایی را دارند که ایرانیان از قاب آن‌ها به شهرهای دور نگاه می‌کنند تا با حال‌وهوای شهر، سبک زندگی و فرهنگ مردمان دیگر آشنا شوند. کتاب‌های مجموعه‌ی تماشای شهر در پژوهش‌های رشته‌های مختلف دانشگاهی هم به کار خواهد آمد. بررسی‌های تطبیقی، مطالعات فرهنگی، تحلیل گفتمان و پژوهش‌های سیاسی و اجتماعی می‌توانند با استفاده از این کتاب‌ها به نتایج روشنگرانه و جالبی دست یابند.

پژوهشگران این مجموعه زیر نظر علی‌اکبر شیروانی سفرنامه‌های دوران قاجار را جمع‌آوری کرده و از میان آن‌ها متن‌های معتبر و برجسته را برگزیده‌اند و با حذف توصیفات تکراری و مشابه، کتاب‌های فعلی را سرو‌شکل داده‌اند. برای تهیه‌ی کتاب‌های مجموعه‌ی تماشای شهر از سفرنامه های این افراد استفاده شده است: علی‌خان ظهیرالدوله، ناصرالدین‌شاه، میرزا عبدالرئوف، حاجی پیرزاده، میرزا نصرالله، میرزا ابوطالب خان،‌ حاج سیاح، فرخ‌ خان امین‌الدوله، مظفرالدین شاه، عبدالحسین افشار،‌ میرزا حسن موسوی، میرزا محمود‌ خان، میرزا محمد‌حسین، عماد‌السلطنه، میرزا فتاح خان، میرزا داوود، فرهاد میرزا، میرزا صالح، رضاقلی میرزا، ابوالحسن خان، صحاف‌باشی، خسرومیرزا، سید محمد حسن، محمد‌علی بهبهانی، نایب‌الصدر شیرازی و حاجیه‌خانم علویه کرمانی.

مجموعه‌‌ی «تماشای شهر» دارای پنج کتاب با عناوین زیر است:

پاریس از دور نمایان شد
قهوۂ استانبول نیکو می‌سوزد
آسمان لندن زیاده می‌بارد
سن‌پترزبورگ موزیکانچی دارد
بمبئی رقص الوان است

زهره ترابی،‌ زهرا ابراهیم‌پور کلخوران و محمدمهدی حیدری پرچکوهی پژوهشگرانی هستند که در این مجموعه با علی‌اکبر شیروانی همکاری کرده‌اند.

مصاحبه‌ی رادیو فرهنگ با علی‌اکبر شیروانی دربارۀ مجموعۀ تماشای شهر نشر اطراف

مجموعه‌ی پسری که دور دنیا را رکاب زد
در این مجموعه داستان سه‌جلدی که الستر هامفریز نویسنده، مستندساز و ماجراجوی اهل انگلستان بر اساس ماجراهای واقعی سفر به دور دنیای خودش برای نوجوانان نوشته است، مخاطبان با تام همراه می‏شوند؛ پسری ماجراجو که احساس می‏کند دنیای واقعی باید بزرگ‏تر از دنیای اطراف خودش باشد و تصمیم می‏گیرد با دوچرخه سفر باورنکردنی‌‏اش را برای کشف این دنیای بزرگ آغاز کند. سه کتاب این مجموعه عبارت‌اند از:

جلد اول: سفر به اروپا و آفریقا
جلد دوم: سفر به آمریکا
جلد سوم: سفر به آسیا

این مجموعه به صورت یک پک سه‌جلدی هم ارائه می‌شود.
مجموعه‌ی سفرنامه‌های قدیمی زنان
جذابیت سفرنامه‌های زنان در این است که در کنار اتفاقات سفر، ریزه‌کاری‌ها و روزمرگی‌ها را هم ثبت کرده‌اند و این روایتِ جزئیات است که به ما امکان می‌دهد تصویر روشن‌تری از آن دوره داشته باشیم. در این سفرنامه‌ها متن به زبان شفاهی نزدیک‌تر می‌شود و صداحت و جسارت زنان راوی که برخلاف دیگر سفرنامه‌نویسان ترسی از مناسبات مرسوم دولتمردان وقت نداشتند، وجوه نادیده‌ی آن دوره‌ی تاریخی را به ما نشان می‌دهد. دو کتاب این مجموعه عبارت‌اند از:

۱) چادر کردیم رفتیم تماشا: سفرنامه عالیه خانم شیرازی

چادر کردیم رفتیم تماشا همزمان با حکومت ناصرالدین‌شاه نگاشته شده است. در بخش اول نویسنده در مورد شروع سفرش از کرمان، رفتن به بمبئی و سختی‌ها و ماجراهای سفر حج و عتبات می‌نویسد. در بخش دوم با پایان سفر حج و رسیدن به تهران نوع نگارش سفرنامه تغییر می‌کند. در تهران نویسنده مدتی طولانی در دربار ناصری می‌ماند. روزنگاری‌های دقیق نویسنده به عنوان یک غریبه از دربار ناصری، تصویر خواننده از وضعیت حاکمیت در آن دوره را کامل می‌کند. اطلاعات ما از زندگی پادشاهان قاجار به طور معمول از نوشته‌های نزدیکان شاه به دست می‌آید اما نویسنده‌ی این سفرنامه از آشنایان دور خانواده‌ی شاه بوده و به خاطر سکونت در کرمان مراوده‌ی زیادی با آنها نداشته است. به همین دلیل آنچه در این برخورد از دربار و حرمسرای ناصرالدین شاه دیده و نوشته، با روزنگاری‌های دیگری که خوانده‌ایم، متفاوت است.
۲) سه روز به آخر دریا: سفرنامه شاهزاده‌ خانم قاجاری
کتاب سه روز به آخر دریا جلد دوم مجموعه‌ی «سفرنامه‌های قدیمی زنان» است. شاهزاده خانم قاجاری از یک‌سو نوه‌ی فتحعلی شاه است و از سوی دیگر نوه‌ی نادرشاه افشار. زن نازپرورده‌ای که کمالاتش زبانزد است و به لطف ناصرالدین شاه سر از حرمسرای حکمران طبس در می‌آورد و سفرش به عربستان و عراق را از همان‌جا آغاز می‌کند.