در دنیای معاصر، درک درست از فرهنگ‌ها و جوامع مختلف یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی ماست. ادوارد سعید، با آثار پربار خود در زمینۀ نقد ادبی و نظریۀ فرهنگی، به بررسی عمیق این مسائل پرداخته است. در این نوشتار، به تحلیل زندگی، آثار و تأثیرات ادوارد سعید می‌پردازیم و دریچه‌ای نو به اندیشه‌های او خواهیم گشود.
ادوارد سعید، نظریه‌پرداز، منتقد ادبی و فعال سیاسی در ۱۱ نوامبر ۱۹۳۵ در بیت المقدس (اورشلیم) در خانواده‌ای مسیحی متولد شد. او که به عنوان یکی از برجسته‌ترین چهره‌های اجتماعی و فرهنگی قرن بیستم شناخته می‌شود، کودکی پرتلاطمی داشت که تحت تأثیر رویدادهای تاریخی و سیاسی منطقه بود. پدر سعید بازرگانی بود که به قاهره مهاجرت کرده بود. به همین خاطر او بیشتر سال های کودکی اش را بین مصر و فلسطین گذارند. بعد از اشغال فلسطین به دست اسرائیل، خانوادۀ سعید ابتدا به مصر و بعد به آمریکا مهاجرت کردند و پناهنده شدند.
ادورد سعید در مدارس خصوصی مصر با کودکانی از خانواده‌های سرشناس همکلاس بود. کسانی که بعدتر خود به مقام وزارت و ریاست و سلطنت رسیدند. مثل ملک حسین پادشان اردن یا عمر شریف، بازیگر سینما. او در 16 سالگی به آمریکا رسید و تحصیلاتش را در مدرسۀ مونت هارمون با پایان رساند. این تغییر مکان‌های متوالی عمیقاً بر رویش تأثیر گذاشت و باعث شد که با فرهنگ‌های مختلف آشنا شود و به‌تدریج نظرات خاص خود را دربارۀ نگاه غرب به شرق شکل دهد.
ادوارد سعید تحصیلات خود را در دانشگاه‌های معتبر ایالات متحده همچون پرینستون و هاروارد ادامه داد و در سال ۱۹۶۳ مدرک دکترای خود را در رشتۀ ادبیات انگلیسی دریافت کرد. پس از پایان تحصیلات او صاحب کرسی ادبیات انگلیسی و ادبیات تطبیقی دانشگاه کلمبیا شد و تا پایان در همین دانشگاه ماند. علاوه بر کلمبیا، او به صورت استاد مدعو در دانشگاه‌های بزرگ دیگر در آمریکا، اروپا و خاورمیانه هم تدریس کرده بود. سعید در طول دوران کاری‌اش عضویت انجمن‌های متعددی مثل انجمن قلم بین‌المللی، انجمن سلطنتی ادبیات و فلسفۀ آمریکا بود.
سعید در کنار کارهای انتقادی و ادبی، فعالی سیاسی هم بود و به‌خصوص در مسئلۀ فلسطین نقشی پررنگ ایفا می‌کرد. او گرچه موافق مقاومت در برابر اسرائیل بود ولی به راه حل صلح‌آمیز اعتقاد داشت و تلاش می‌کرد اسرائیل و فلسطین به صلح برسند. به خاطر همین هم در برهه‌ای به سیاست‌های دولت فلسطین انتقاد کرد و حتی با آن‌ها دچار تعارض شد.
ادوارد سعید در سال 2003 در نیویورک درگذشت.
اندیشه‌های ادوارد سعید
اندیشه‌های ادوارد سعیدسعید فعالیت‌های حرفه‌ای خود را با تحلیل و نقد آثار ادبی همچون دل تاریکی جوزف کنراد شروع کرد ولی‌کوشید از نظریه‌های انتقادی موجود فراتر رود. او در آثارش به موضوعاتی چون هویت، قدرت و استعمار علاقه نشان می‌داد و سعی می‌کرد به روابط پیچیدۀ میان شرق و غرب نگاهی تازه بیندازد.
سعید به عنوان منتقد ادبی، مسیر نوینی را در تحلیل آثار باز کرد. او بر اهمیت زمینه‌های اجتماعی و سیاسی در تفسیر متون ادبی تأکید داشت و معتقد بود که هیچ اثری نمی‌تواند خارج از بستر فرهنگی خود مورد بررسی قرار گیرد. این اندیشه‌ها بر تفکرات ادبیات معاصر تأثیر زیادی گذاشت.
اولین کتاب ادوارد سعید آغازها بود که با تحسین جهانی روبه‌رو شد و او را به منتقدی سرشناس تبدیل کرد. در این کتاب او با الهام از فلاسفه و نظریه‌پردازان مهمی مثل نیچه و دوسوسور گام‌های ابتدایی را در بسط تئوری‌های ادبی خود برمی‌دارد. اما یکی از شناخته‌شده‌ترین آثار سعید، کتاب شرق‌شناسی است که به نقد کنش‌ها و نگرش‌های غربی به شرق می‌پردازد. او در این اثر، به تحلیل تصورات و تصاویری می‌پردازد که غرب از جوامع شرقی دارد و می‌کوشد تا چگونگی شکل‌گیری این دیدگاه‌ها را روشن کند. ایدۀ سعید این بود که شناخت غرب از سطحی و کلی است و پیچیدگی‌ها و فرهنگ عمیق شرق را نادیده می‌گیرد. او نشان می‌دهد که چگونه غرب با تصویرسازی‌های خاص و ایدئولوژیک از شرق، به هنجارها و قدرت‌های اجتماعی در درون خود مشروعیت می‌بخشد.
سعید سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی کشورهای غربی را نقد می‌کند و به چالش‌های قدرت، نژاد و هویت جوامع اقلیت می‌پردازد. او بر این باور است که بسیاری از سیاست‌ها نه تنها موجب تقویت هویت‌های مستعمره‌زده می‌شوند، بلکه از توهمات فرهنگی نیز بهره می‌برند. به همین خاطر است که این نظریه به محافل آکادمیک محدود نمانده و به مبارزات سیاسی نیز تعمیم داده شده است.
امروزه نظریۀ شرق‌شناسی یا اوریانتالیسم سعید به یکی از نمادهای نقد ادبی و فرهنگی تبدیل شده و آثار زیادی با کمک این تئوری مورد تحلیل قرار گرفته. از دیگر آثار مهم او فرهنگ و استعمار، از فلسطین و انتقاد ادبی در دوران مدرن قابل اشاره است که همگی مورد استقبال قرار گرفته‌اند.
کتاب بازشناختن غریبه را بخوانید.
تأثیر ادوارد سعید بر ادبیات، فرهنگ و اجتماع معاصر
تاثیر ادوارد سعید بر دورۀ معاصر بسیار گسترده است. او با نقدهایش، دلیل تغییرات عمیق در رویکرد به ادبیات و فرهنگ را مطرح کرد و بسیاری از نویسندگان جوان را به سمت تفکر انتقادی سوق داد.
نظریات او موجب بروز جنبش‌های اجتماعی و فرهنگی بسیاری در غرب و سایر نقاط جهان شد. او با نظریات خود به بسیاری از هنرمندان، نویسندگان و فعالان اجتماعی الهام بخشید و به آن‌ها کمک کرد تا به چالش‌های اقتصادی و سیاسی دانشمندانه‌تر پاسخ دهند.
آرای سعید در بروز جنبش‌های حمایت از حقوق بشر و برابری نژادی در ابعاد بین‌المللی هم تأثیر شایانی داشته. او به اهمیت همبستگی بین هواداران حقوق بشر تاکید کرده و موجب ایجاد ارتباط بیشتر میان گروه‌های مختلف شده است. دیالوگ‌های فرهنگی او، عرصه‌های جدیدی برای اندیشه‌ها و نظریات مختلف فراهم کرده است. این اندیشمند نشان داده است که بررسی تجربه‌های مختلف از فرهنگ‌ها می‌تواند درک بهتری از واقعیت‌های جهانی به ارمغان آورد و به نفع بشریت باشد.
چالش‌ها و انتقادات از ادوارد سعید
با وجود موفقیت‌ها، سعید با چالش‌ها و انتقادات زیادی نیز روبه‌رو شد. او با مواضع شجاعانه و انتقادی خود در سیاست‌های اجتماعی و فرهنگی، برخی مواقع مورد حمله قرار گرفت. نظریات سعید در بعضی موارد توسط منتقدان به عنوان ناکافی یا غیر عملی تلقی شد. برخی از آن‌ها می‌پرسند که آیا نقد او به وضعیت موجود موجب تغییرات مثبت در جامعه‌شناسی می‌شود یا خیر.
انتقادات از مواضع سیاسی او نیز در میان برخی جماعت‌ها و گروه‌های خاص وجود دارد. برای مثال حمایت او از صدام در دهۀ 1990 و تشکیک در حملۀ رژیم بعث به حلبچه، یکی از مواردی که باعث شد برخی به او حمله کنند. ضمن این‌که بعضی از نظرات او در مورد فلسطین و یهودیت، برخی از طرفدارانش را به چالش کشیده است. به عنون نمونه علیرغم رابطۀ نزدیکی که با یاسر عرفات و سیاستمداران فلسطینی داشت، او به پیمان اسلو نقد جدی وارد کرده بود. در اعتراض به این پیمان، سعید از مجلس فلسطین استعفا داد و در مقابل، انتشار کتاب هایش در فلسطین ممنوع شد.
پیشنهاد می‌کنیم مطلب «پیرنگ چیست؟» را هم مطالعه کنید.
در نهایت باید گفت که ادوارد سعید با نظریات و آثار خود، تاثیر عمیق و فراگیری بر ادبیات و فرهنگ معاصر گذاشته است. انتقادات و ایده‌های او در خصوص شرق، فرهنگ و هویت، موجی از تغییرات در نحوۀ تفکر دربارۀ فرهنگ‌های مختلف ایجاد کرده است. مطالعات و رویکردهای انتقادی او همچنان به عنوان منبع الهام برای نویسندگان، پژوهشگران و فعالان اجتماعی در سطح جهانی باقی مانده است و اهمیتش در دنیای کنونی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
بدون دیدگاه