کتاب روایت و کنش جمعی، از مجموعه‌ی کتاب‌های نطری روایتِ نشر اطراف، تلاشی فکری برای توضیح بهتر و جامع‌ترِ شیوه‌ی گروه‌های انسانی برای غلبه بر موانع کنش جمعی است؛ توضیحی مبتنی بر روایت و قصه. فردریک میر در این کتاب یافتههای شاخه‌های مختلف علوم رفتاری و اجتماعی را در کنار مفاهیم و نظریه‌های جدید علوم سیاسی و اقتصاد و جامعه‌شناسی به کار می‌گیرد تا تصویر واضح‌تری از نقش محوری روایت در اندیشه، احساسات و رفتار انسانی ترسیم کند. حاصل تلاش او نقطه‌ی شروعی است برای نظریه‌پردازیِ روایتمحور در حوزه‌های علوم اجتماعی و علوم سیاسی.
درباره‌ی کتاب روایت و کنش جمعی
کنش جمعی پدیده‌ی نادری نیست. کافی است چند دقیقه پای اخبار تلویزیون بنشینیم یا گشتی در وب‌سایت‌های خبری بزنیم تا جلوه‌ها و نمودهای متعدد و گوناگون کنش جمعی را ببینیم: آدم‌هایی که برای رأی دادن به نامزدهای محبوب‌شان صف کشیده‌اند، معترضانی که در خیابان‌ها راهپیمایی می‌کنند، امدادگران و گروه‌های کمک‌رسانِ خودجوشی که برای کمک به آسیب‌دیدگان فاجعه‌های طبیعی بسیج شده‌اند و سربازانی که در میدان جنگ تا پای مرگ کنار همرزمان‌شان می‌جنگند.
البته که همه‌ی این‌ها توضیحی معقول و منطقی دارند. از آغاز تمدن بشری، انسان‌ها دریافته‌اند که گاهی برای تحقق خواسته‌هایشان باید دست به دست یکدیگر بدهند و هماهنگ عمل کنند. در خیلی از نمونه‌های کنش جمعی، هدفی مشخص و آشکار وجود دارد و با حساب‌وکتابی ساده می‌شود فهمید که تحققش فقط با عملِ هماهنگ و منسجم گروهی ممکن است. اما همیشه این‌طور نیست. مثلاً چرا مقابله با تغییر اقلیم برای خیلی‌ها این‌قدر مهم است؟ ما می‌دانیم که فاجعه‌بارترین پیامدهای تغییر اقلیم احتمالاً سال‌ها یا حتی قرن‌ها پس از مرگ‌مان پدیدار خواهند شد. پس چرا باید برای پیشگیری از آن‌ها تلاش کنیم؟ چه چیزی باعث می‌شود دغدغه‌ی بقای گونه‌های جانوری و گیاهیِ سرزمین‌های دوردست و آسایش زندگیِ نسل‌های آینده را داشته باشیم؟ یا مثلاً چرا آدم‌ها، حتی در سرکوبگرترین جوامع، در اعتراض به بی‌عدالتی اجتماعی راهپیمایی می‌کنند و خطرِ مواجهه با پلیس ضدشورش و بازداشت و زندان و گاهی مرگ را به جان می‌خرند؟ چرا فوتبالیست‌ها گاهی حتی بعد از مصدومیت‌های دردناک هم به بازی ادامه می‌دهند و تیم‌شان را تنها نمی‌گذارند؟
کتاب روایت و کنشِ جمعی تلاشی است برای پاسخ به این پرسش‌ها. فردریک مِیِر استاد سیاست‌گذاری عمومی، علوم سیاسی و محیط زیستِ دانشکده‌ی علوم سیاسیِ سَنفورد در دانشگاه دوک است و مهم‌ترین دغدغههای پژوهشی‌اش نقش قصه و روایت در حیات سیاسی و اجتماعی است، مخصوصاً در سیاست‌های جهانیِ حوزه‌ی محیط زیست. او در کتابش دنبال پاسخ دو پرسش می‌گردد: اول این‌که آدم‌ها چگونه گرد هم می‌آیند و برای تحقق منافع مشترک‌شان دست به دست یکدیگر می‌دهند و دوم این‌که چرا رهبران اجتماعی و سیاسی، برای سوق دادن دیگران به کنش جمعی، اغلب دست به دامان قصه‌ها می‌شوند؟
تلاش فکریِ مِیِر برای پاسخ به این دو پرسش با مروری بر نظریه‌هایی شروع می‌شود که اقتصاددانان، متخصصان علوم رفتاری و صاحب‌نظران دیگر حوزه‌های علوم اجتماعی برای توضیح کنش جمعی مطرح کرده‌اند. میر، پس از مروری جامع بر این نظریه‌ها، شرح می‌دهد که حتی اگر این نظریه‌ها را در کنار هم به کار بگیریم، همچنان از عهده‌ی توضیح بسیاری از ناب‌ترین و عالی‌ترین نمودهای کنش جمعی برنمی‌آیند. بنابراین، مِیِر می‌کوشد نظریه‌ای دیگر عرضه کند؛ نظریه‌ی روایت‌محورِ کنش جمعی.
مِیِر در این کتاب با بهره‌گیری از یافتههای علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد رفتاری، عصب‌شناسی، مطالعات تاریخی و فرهنگی، ادبیات و نظریه‌ی روایت، توضیح می‌دهد که چرا قصه‌ها می‌توانند ما را به رفتارهایی خاص برانگیزند و چگونه چنین کاری می‌کنند. از نگاه او انسان، در کنار همه‌ی چیزهای دیگر، موجودی قصه‌گو و قصه‌خوست. ما به کمک داستان‌ها به تجربه‌هایمان معنا می‌دهیم، هویت‌مان را تعریف می‌کنیم و قالبی برای رفتارهایمان می‌سازیم. و چون این‌گونه به داستان و روایت خو گرفته‌ایم، قصه‌هایی که دیگران برایمان می‌گویند گاهی به جان‌مان می‌نشینند و نگاه‌مان را تغییر می‌دهند و ما را به عمل برمی‌انگیزند.
ساختار کلی کتاب
مباحث کتاب روایت و کنش جمعی در قالب سه بخش اصلی تنظیم شده‌اند: بخش اول با موضوع کنش جمعی و نظریه‌های موجود درباره‌ی شیوه‌ی غلبه‌ی گروه‌ها و جوامع بر موانع کنش جمعی سروکار دارد؛ بخش دوم سراغ این بحث می‌رود که ما انسان‌ها تا چه حد حیوان قصه‌گو هستیم و در نتیجه، تا چه حد با قصه‌هایی که می‌شنویم برانگیخته می‌شویم؛ و بخش سوم بررسی می‌کند که ابزار روایت چگونه اجتماع را قادر می‌کند که تحقق یک خیرِ جمعی را به دغدغه و منفعتِ مشترک اعضایش تبدیل کند و برای رسیدن به این هدف، موانعِ کنش جمعی را از سر راه بردارد.
در این چهارچوب کلی، میر نخست مهم‌ترین موانع تحقق کنش جمعی را بررسی می‌کند و شرح می‌دهد که صاحب‌نظران علوم اجتماعی و رفتاری چگونه غلبه‌ی گروه‌های انسانی بر این موانع را توضیح می‌دهند. گروه‌های انسانی برای هر نوع کنش جمعیِ موفق باید بر مفت‌سواری غلبه کنند، به اعضای خود خاطرجمعی بدهند، رفتارهای اعضا را هماهنگ کنند و مهم‌تر و دشوارتر از همه، منافع و دغدغههای مشترک بسازند. میر معتقد است با توجه به دشواریِ غلبه بر چنین موانعی، نظریه‌های متعارف فعلی همیشه و در همه‌ی موارد نمی‌توانند توضیح دهند که انسان‌ها واقعاً چگونه این موانع را از سر راه برمی‌دارند و با کنش جمعیِ هماهنگ تحققِ خیری جمعی را ممکن می‌کنند. بنابراین، جای خالی بزرگی برای نظریه‌ای وجود دارد که توضیح بهتر و جامع‌تری برای کنش جمعی عرضه کند. و این‌جاست که میر نظریه‌ای نو مطرح می‌کند: نظریه‌ای روایتمحور درباره‌ی کنش جمعی.
اما میر، پیش از شرح مفصل این نظریه، به نقش چشمگیر قصه‌ها در ذهن و عمل ما می‌پردازد و بررسی می‌کند که قراردادهای مربوط به پی‌رنگ، شخصیت و علیت چگونه رمزگان روایی مشترکی می‌سازند که با آن می‌شود معانی پیچیده را منتقل کرد و فهمید. بعد، سراغ نقش روایت در ذهن می‌رود و کارکرد‌های مهم روانی و شناختی قصه‌ها را مرور می‌کند. او می‌گوید ما انسان‌ها، به‌مثابه‌ی موجودات برساخته‌ی روایت، می‌توانیم با قصه‌هایی که دیگران برایمان می‌گویند برانگیخته شویم و قصه‌ی خوب می‌تواند ذهن‌مان را تسخیر کند، باورهایمان را تغییر دهد و دغدغه‌هایی جدید برای ما بسازد.
در نهایت، میر مباحث دو بخش اول کتاب را کنار هم می‌گذارد تا نقش روایت‌های مشترک در برانگیختنِ کنش جمعی را توضیح دهد. او می‌گوید که اجتماع، به واسطه‌ی روایت‌های مشترک، می‌تواند در حوزه‌های مختلف، منافع مشترکی برای اعضای خود تعریف کند و آن‌ها را به کنش جمعی برای تأمین این منافع سوق دهد. اما این نکته را هم نباید نادیده گرفت که هر روایت و هر قصه‌ای لزوماً به کنش جمعی نمی‌انجامد. عوامل زیادی در این‌که قصه‌ای ذهن اجتماع را تسخیر کند یا نه دخیل‌اند، از جمله این‌که امتیازِ قصه گفتن در دست کیست و آیا قصه منافع شخصی را تقویت می‌کند یا نه. اما میر معتقد است قصه‌های اثرگذار همان قصه‌هایی‌اند که با قصه‌هایی که اجتماع از قبل در ذهن دارد، یعنی با اسطوره‌های دینی، تاریخی، سیاسی و عامیانه‌ی فرهنگش همساز باشند.
به باور میر، چنین قصه‌ها و روایت‌هایی با تبدیل مشارکت در کنش جمعی به نمود اساسیِ هویت شخصی، مشکل مفت‌سواری را حل می‌کنند، با امکان‌پذیر کردن تصور رفتار بایسته برای اعضای اجتماع و تعیین شکل و شمایل تشریک مساعی، همکاری‌ها را هماهنگ می‌کنند، و با قاب‌بندیِ همکاری در قالب ضرورتِ دراماتیک روایت خودزندگی‌نامه‌ایِ اعضای جامعه، آن‌ها را به همکاری متعهد و درباره‌ی همکاریِ دیگران خاطرجمع و مطمئن می‌کند.
البته میر از یاد نمی‌برد که ابزار کارآمد و قدرتمندِ روایت همیشه بی‌زیان و بی‌خطر نیست. همان ابزاری که رهبران جنبش‌های برابری‌طلب و عدالت‌خواه بارها و بارها از آن برای بسیج مردم در مبارزه با ظلم و تبعیض استفاده کرده‌اند، برای همراه کردنِ مردم با نازیسم و فاشیسم و پوپولیسم هم به کار گرفته شده‌اند. در واقع، روایت هم، مثل همه‌ی ابزارهای قدرتمند دیگر، می‌تواند خطرناک و ویرانگر باشد و به همین دلیل، فهم قدرت روایت و به‌کارگیری محتاطانه و سنجیده‌اش اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
– – – می‌توانید بخش‌هایی از کتاب را این‌جا، این‌جا و این‌جا بخوانید.- – –
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.