روایت و روایتگری در سینما | به‌زودی در انتشارات اطراف

کتاب روایت و روایتگری در سینما (Narrative and Narration: Analyzing Cinematic Storytelling) از مجموعه‌‌ی «شورت‌کاتزِ» انتشارات دانشگاه کلمبیاست. این کتاب سال 2020 منتشر شد و نوید پورمحمدرضا تقریباً‌ بلافاصله ترجمه‌ی آن را برای نشر اطراف آغاز کرد. وارن باکلند، نویسنده‌ی این کتاب، با تکیه بر این ایده که روایت و روایتگری عامل اصلی ساماندهی انواع فیلم‌هاست، به توضیح مبحث روایت و سینما می‌پردازد و می‌کوشد از اصطلاحات پیچیده و نظریه‌های مبهم این حوزه فاصله بگیرد. این کتاب به زبانی ساده،‌ فهمیدنی و روشن و با مثال‌های فراوان از فیلم‌های معروف، ‌مطالبی مقدماتی درباره‌ی چگونگی کار روایتگری و قصه‌گویی در سینما ارائه می‌دهد.

مروری بر ساختار کلی روایت و روایتگری در سینما

باکلند در کتاب روایت و روایتگری در سینما اجزای قصه‌گویی سینمایی را در سه موضوع کلیدی و اصلی خلاصه می‌کند: ساختار روایی، فرایند‌های روایتگری و عامل‌های روایت.

در فصل اول، بحثی درباره‌ی پیدایش روایت و روایتگری در سینمای اولیه عرضه شده و سپس ایده‌های کلیدی نویسنده با اشاره به فیلم‌های متعدد توضیح داده شده‌اند. به نظر باکلند، تبدیل سینمای اتراکسیون به سینمای انسجام روایی موجب پیدایش نوع جدیدی از تجربه‌ی «غوطه‌وری» برای مخاطبان و همچنین نوع جدیدی از راوی شده که کاملاً با آرایش و سازماندهی خاصی از تصاویر متحرک احاطه شده است.

فصل دوم کتاب با عنوان «ساختار روایی در هالیوود کلاسیک و معاصر»، روایت‌شناسی دهه‌های 1960 و 1970 را که مبتنی بر مدل ساختاری ولادیمیر پراپ برای قصه‌های عامیانه‌ی روسی بودند، زنده می‌کند. باکلند دو نمونه از کاربرد مدل پراپ در سینما را توضیح می‌دهد که یکی را پیتر وولِن در تحلیل فیلم‌های هیچکاک به کار گرفته بود. کاربرد دیگری از مدل پراپ که برای نقد فیلم‌های جیمز باند استفاده شده، شبیه رویکرد امبرتو اکو در مطالعه‌ی رمان‌های فلمینگ است. در پایان فصل نیز فیلم ذره‌ای آرامش با روشی مشابه تحلیل شده است.

باکلند در فصل سوم به موضوع روایتگری می‌پردازد و مراحلی تفسیری را توضیح می‌دهد که هر فیلم با شکاف‌ها، گفته‌ها و ناگفته‌ها، و تأخیرهایش در انتقال اطلاعات به مخاطبان خود عرضه می‌کند. فصل چهارم با تکیه بر نظر کریستین مِتز مبنی بر ضرورت ارجاع فیلم به خودش، به بحث «تبیین و بازتاب» اختصاص یافته است. باکلند در بررسی مقاله‌ای درباره‌ی یکی از فیلم‌های هیچکاک، تفاوت راوی، مؤلف و بیان‌کننده و ارتباط میان این سه را نیز در همین فصل توضیح می‌دهد.

بخش دوم کتاب که با فصل پنج شروع می‌شود درباره‌ی‌ فمینیسم، روایت و تألیف است. نویسنده در این بخش با تمرکز بر واسازی‌های ایدئولوژی پدرسالار در سینمای کلاسیک، تعریف‌های نظری «تألیف زنانه» را بررسی می‌کند. به این منظور، باکلند نُه ویژگی از آثار فمینیستی استخراج می‌کند و برای بررسی فیلم اورلاندو از این نُه خصوصیت بهره می‌گیرد. فصل شش بر روایت در «سینما هنر» تمرکز دارد و چهار خصوصیت اصلی این نوع قصه‌گویی در فیلم‌ها را برمی‌شمارد.

فصل هفتم کتاب به راویان ناموثق و فیلم‌های معمایی اختصاص یافته است و توجه باکلند از ارزشِ شناختی تفسیر بینندگان فیلم به ارزش معرفت‌شناختی این فعالیت معطوف می‌شود، به عبارتی عطف توجه از شناخت به باور. او همچنین تعریف خود از فیلم معمایی را به این شکل صورتبندی می‌‌کند: فیلم معمایی، فیلمی است که تردید معرفت‌شناختی و پیچیدگی روایی را با هم می‌آمیزد. در این فصل فیلم اثر پروانه‌ای، به عنوان یکی از نمونه‌های فیلم معمایی تحلیل می‌‌شود.

در پایان، باکلند فیلم‌هایی را بررسی می‌کند که ساختاری روایی‌شان برآمده از بازی‌های ویدیویی است و به روش مألوف خود شانزده ویژگی روایت در بازی‌های ویدیویی را با تکیه بر پژوهش‌های محققان مختلف شناسایی می‌کند. این فصل با بررسی سه فیلم بر مبنای حضور یا غیاب این شانزده ویژگی پایان می‌یابد.

در هر فصل از کتاب روایت و روایتگری در سینما، خوانندگان با روش‌های متفاوت تجزیه و تحلیلِ قصه‌گویی سینمایی آشنا می‌شوند. باکلند شرح می‌دهد که سرپیچی از شیوه‌های سنتی روایت در سینما، مثلاً در روایت‌های فمینیستی، سینما هنر و استفاده از راویان ناموثق، چگونه می‌تواند به ادراک قدرتمندتر و عمیق‌تری از روایت و روایتگری منجر شود. او برای ارائه‌ی مباحث کتاب از انواع فیلم‌های کلاسیک و امروزی در ژانرهای مختلف و همچنین از دو سبک نسبتاً جدید قصه‌گویی سینمایی (فیلم معمایی و فیلم‌هایی که منطق روایی‌شان متکی بر بازی‌های ویدیویی است)  مثال می‌زند. این کتاب ابزارهای اصلی برای فهم قصه‌گویی سینمایی را در اختیار خوانندگانش می‌گذارد و در پایان هر فصل نیز منابعی برای مطالعات بیشتر معرفی می‌کند.

در مباحث این کتاب تمایز میان قصه و گفتمان یا به عبارتی تمایز بین روایت (منطق زمانی، عِلّی، خطی) و روایتگری (بازگویی رخدادهای روایی)‌ فرض گرفته شده و در تمامی فصل‌ها، نقدها و بررسی‌های دقیق و تیزبینانه‌ی باکلند با نگاهی نشانه‌شناختی به فیلم‌های متعدد ارائه شده است.  از جمله موضوعات مهم کتاب در بحث انواع قصه‌گویی می‌توان به بحث ارتباط میان روایتگری و ارزش‌های فرهنگی (خصوصاً ارزش‌های مرتبط به هویت‌های جنسیتی)‌ و بحث به‌کارگیری ابزارهای روایت‌شناختی در فرم‌های قصه‌گویی سینمایی اشاره کرد.