رخدادهایی که در زندگی برایمان پیش می‌آیند، قصه‌ها و روایتهای شخصی ما را می‌سازند. قصه‌ی زندگی بیشتر مردم عمدتاً رضایت‌بخش است، اما برخی خودشان را اساساً با رخدادهای ناخوشایندی تعریف می‌کنند که در گذشته تجربه کرده‌اند. روایت‌درمانی به افرادی که برداشتی منفی از خود دارند کمک می‌کند تا نقاط قوت خود را شناسایی کنند و قصه‌ی خود را از نو بنویسند و به زندگی با اطمینان بیشتری بنگرند.
روایت‌درمانی چیست؟
روایت‌درمانی نوعی مشاوره‌ی گروهی است که افراد را جدای از مشکلاتشان می‌داند. این رویکرد مراجعان را متخصص زندگی خود می‌داند و به آنان کمک می‌کند تا ببینند چگونه می‌توانند با استفاده از مهارت‌هایشان مسائل منفی پیش رو را کاهش دهند. کسانی که تحت این نوع درمان هستند در جایگاه راوی قصه‌ی خود، می‌توانند روایتهای لبریز از مشکلات خود را بازنویسی کنند. این امر باعث می‌شود تا بر باورهای مثبت، ارزش‌ها و مهارت‌هایی که دارند، تمرکز کنند.
بسیاری از کسانی که در پی روان‌درمانی هستند، خودشان را زیردست، آسیب دیده یا پایین‌تر از دیگران در نظر می‌گیرند. روایت‌درمانی با تبدیل مُراجع به متخصص، افرادی را که به دنبال روان‌درمانی هستند توانمند می‌سازد. روایت‌درمانی به آدم‌ها کمک می‌کند تا با واقع‌بینی مشکلاتشان را تحلیل کنند. از آنجا که در این نوع درمان مشکلات افراد از هویت شخصی آنان جدا می‌شود، این افراد می‌توانند روایت شخصی خود را بازسازی کنند و در خود چشم‌انداز مثبت‌تری به زندگی ایجاد کنند. روایت‌درمانگر این فرایند بازنویسی را طوری هدایت می‌کند که محترمانه و بدون قضاوت باشد.
تعریف روایت
روایت مجموعه‌‌ی رخدادهایی در طول زمان است که حول مضمون یا پی‌رنگی مشخص می‌چرخد. هر کس قصه‌ی خود را دارد. این قصه‌ی شخصی برای برخی عمدتاً مثبت و رضایت‌بخش است و برای برخی دیگر شدیداً منفی و ناخوشایند. افرادی که خودشان را با مشکلات و درگیری‌هایشان تعریف می‌کنند معمولاً بر رخدادهای منفی تأکید دارند تا بتوانند روایت لبریز از مشکلاتشان را اثبات کنند. این افراد ممکن است از تجارب مثبت زندگی خود چشم‌پوشی کنند یا آن‌ها را صرفاً رخدادهایی تصادفی قلمداد کنند. در نتیجه، این افراد ممکن است هویت خود را بر اساس مشکلاتی که با آن‌ها مواجه می‌شوند یا هیجان‌های منفی‌ای که احساس می‌کنند بسازند.
مثلاً کسی که دچار اضطراب می‌شود ممکن است خود را مضطرب توصیف کند. با تأکید مداوم بر سایر رخدادهای منفی و اضافه کردن آن‌ها به قصه‌ی خود، چنین فردی سرانجام ممکن است خودش را شخص مضطربی بداند که نمی‌تواند از عهده‌ی هیچ چالش بزرگی در زندگی بر بیاید.
نظریه‌ی روایت‌درمانی
هدف از شکل‌گیری روایت‌درمانی، ایجاد رویکردی گروهی و توانمندساز در روان‌درمانی است که به دنبال مقصر نمی‌گردد. متخصصان روایت‌درمانی کسانی را که تحت درمان هستند افراد توانمندی می‌دانند که می‌توانند در زندگی خود تغییر ایجاد کنند. روایت‌درمانی با برونی کردن مسائل مشکل‌ساز، مقاومت و مکانیسم‌های دفاعی افراد را کاهش می‌دهد و آنان را قادر می‌سازد تا مسائل خود را واقع‌بینانه بررسی کنند. در واقع این رویکرد فرایند حل مسئله را کارآمدتر می‌سازد.
فرضیه‌های اساسی روایت‌درمانی از این قرار هستند:
- چیزی به نام حقیقت واحد وجود ندارد و تنها برداشت‌های متفاوتی از واقعیت وجود دارد. معانی‌ای که ما به امور و رخدادها نسبت می‌دهیم، بر پایه‌ی بافت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی استوار است.
- مشکلات جدا از افراد هستند. هیچ گاه فرد با مشکلش یکی نیست.
- هر شخص متخصص زندگی خود است.
- هر شخص می‌تواند مؤلف یا راوی قصه‌های خود شود.
- پیش‌تر از آن‌که افراد روایتهای خود را بسازند، به رخدادهایی که در زندگی‌شان پیش می‌آیند معناهایی نسبت می‌دهند. روایتهای شخصی و روایت‌هایی که دیگران درباره‌ی ما نوشته‌اند، دیدگاه ما نسبت به خود و نحوه‌ی زندگی‌مان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- کسانی که در پی کمک حرفه‌ای هستند، پیش‌تر سعی کرده‌اند اثر مشکلات را در زندگی خود کاهش دهند.
- همان مسائلی که افراد را برمی‌انگیزاند تا در پی روان‌درمانی باشند باعث شده‌اند آنان به جمع‌بندی‌های یک‌جانبه‌ای درباره‌ی خودشان، زندگی و روابط‌شان برسند. آن‌ها تصور می‌کنند به‌نوعی ناکارآمد هستند و این باور مانع تحقق کامل مهارت‌ها و قابلیت‌های آنان شده است.
- مهارت‌ها و قابلیت‌های اشخاص می‌توانند به آنان کمک کنند تأثیر مشکلات شخصی را کاهش دهند.
- همواره موقعیت‌های دلپذیر یا رخدادهای مثبتی در زندگی شخص وجود دارد که از مشکل کنونی تأثیر نگرفته است. هیچ مشکلی نیست که تأثیری تمام عیار بر روابط یا زندگی شخص داشته باشد.
- روان‌درمانگر مسئولیت ایجاد فضایی گرم و صمیمی، محترمانه، بدون قضاوت و حرفه‌ای را بر عهده دارد.
از منظر روایت‌درمانی ذهن چگونه کار می‌کند؟
طرفداران روایت‌درمانی بر این باورند که میزان اهمیتی که شخص برای تجربه‌های قبلی خویش قائل است، تأثیر زیادی بر درک او از خود دارد. در نتیجه، افرادی که توجه خود را فقط بر رخدادهای منفی و شکست‌های شخصی خود معطوف می‌دارند، معمولاً عزت نفس، اعتماد به نفس و حس ارزشمندی کمتری در مقایسه با همتایان خود دارند. فرض روایت‌درمانگران بر این است که هر شخص نقاط قوتی ذاتی دارد تا با استفاده از آن‌ها بتواند مسائل نامطلوب زندگی خود را حل و فصل کند. همچنین فرض آنان بر این است که افراد با آگاهی یافتن از استعدادها و مهارت‌های خود، می‌توانند خودانگاره‌ی مثبت‌تری در خویش پدید بیاورند.
روایت‌درمانی چگونه در فرد تغییر ایجاد می‌کند؟
هدف روایت‌درمانی دگرگون ساختن شخصِ جویای کمک نیست، بلکه هدفش دگرگونی اثری است که هر مشکل بر زندگی مراجع دارد. روان‌درمانگر با تفکیک فرد از مشکلش در واقع او را یاری می‌کند تا فواید مشکل را دریابد، به جای آن‌که به آسیب‌های آن توجه کند. به محض این‌که مشکل برونی شود، احتمال خوددلسوزی انسان افزایش می‌یابد. در نتیجه، این امر به مراجع کمک می‌کند تا کمتر از خودش ایراد بگیرد و نیز دریابد که همه‌ی ما انسان‌ها نقص داریم و نگاهی بدون سوگیری نسبت به تجربیات خود پیدا کند.
روایت‌درمانی انسان را توانمند می‌سازد تا خود را از منظری مشاهده کند که مشکل‌محور نیست. هرچه مراجع بتواند قصه‌های جایگزین مثبتِ بیشتری بسازد و آن‌ها را بررسی نماید و بپذیرد، نحوه‌ی هویتیابی وی نیز تعدیل می‌شود.
در جلسات روایت‌درمانی چه می‌گذرد؟
جلسات روایت‌درمانی معمولاً هفته‌ای یک بار است. مراجع در جایگاه متخصص، جلسه‌ی درمانی را خودش اداره می‌کند. درمانگر با پرسش از موضوعاتی که مراجع دوست دارد درباره‌ی آن‌ها حرف بزند، گفتوگو را به سمت روایتهای معنادار سوق می‌دهد.
سؤالات رایجی که روان‌درمانگر می‌پرسد، از این قرار است:
- از این گفتوگو راضی هستی؟
- همین موضوع را پی بگیریم یا به نظرت بهتر است موضوع را عوض کنیم؟
- دوست داری درباره‌ی این مسئله چند سؤال دیگر بپرسم؟
در طول درمان، روان‌درمانگر مراجع را تشویق می‌کند توضیحات جایگزین یا نتایج منحصربه‌فرد قصه‌ی خود را بررسی کند. توضیحات جایگزین عوامل دیگر ناکامیِ کوشش‌های مراجع در گذشته را روشن می‌سازد. اما نتایج منحصربه‌فرد مربوط به مواقعی است که تلاش‌های مراجع موفقیت‌آمیز بوده. چنین استراتژی‌هایی به مراجع کمک می‌کند تا دریابد تقصیر او نیست که همه‌ی امور بر اساس برنامه‌ریزی قبلی پیش نمی‌رود. همچنین، درمانگر به مراجع کمک می‌کند تا به آینده امیدوارتر باشد.
روایت‌درمانی کسانی را که تحت مراقبت‌های حرفه‌ای هستند، توانمند می‌سازد. در پایان درمان، مراجع می‌آموزد که چگونه مهارت‌های خود را برای کاهش اثرات منفی مسائل خویش به کار گیرد و قصه‌ی زندگی مثبت‌تری برای خود بازنویسی کند.
روایت‌درمانی چه تکنیک‌هایی را به‌کار می‌برد؟
تکنیک‌هایی که روایت‌درمانی به کار می‌گیرد، از این قرار است:
- برونی‌سازی مسئله؛ این تکنیک بدین معناست که در جلسات درمان مشکل فرد بیرون از او عینیّت می‌یابد، مجسم می‌شود یا بر آن برچسب زده می‌شود. مثلاً کسانی که دچار اختلالاتی مانند اختلال استرس پس از آسیب یا اختلال وسواس فکری‌عملی هستند، افکار مزاحم خود را تهدیدی آزار‌دهنده می‌دانند. این تکنیک، با تفکیک مشکل از فرد یا تبدیل آن به امری بیرونی، مانع از این می‌شود که مراجع خود را بر اساس این مشکل تعریف کند یا خود را به این واقعیت ناخواسته محدود نماید.
- ترسیم مسئله؛ روان‌درمانگر با استفاده از این تکنیک سؤالاتی مطرح می‌کند تا تأثیرات منفی مشکل مورد نظر را بر زندگی مراجع شناسایی کند. روان‌درمانگر با در نظر گرفتن تمام تأثیرات این مشکل، به مراجع کمک می‌کند تا دریابد چگونه می‌تواند تأثیرات منفی را کاهش دهد.
- شناسایی نتایج منحصربه‌فرد؛ از آنجا که مراجعان معمولاً درباره‌ی رخدادهای ناخوشایندی صحبت می‌کنند که بر مشکلات شخصی آنان تأکید دارد، روان‌درمانگر در جلسات درمان از مراجعان می‌خواهد درباره‌ی رخدادهایی در زندگی خود صحبت کنند که این روایت ناخوشایند را رد می‌کند. روایت‌درمانگر با شناسایی این نتایج منحصربه‌فرد می‌تواند توصیف‌های ارزشمندی را درباره‌ی مراجع ارائه دهد تا ویژگی‌های مثبت و توانمندی‌های او را برجسته سازد.
- ساخت‌شکنی قصه/شناسایی روایتهای جایگزین؛ روان‌درمانگر نتایج منحصربه‌فرد و توضیحات جایگزین را به کار می‌گیرد تا روایت لبریز از مشکلاتِ فرد را ساخت‌شکنی کند یا ناکارآمد سازد. هر چه مراجع به موفقیت‌های خود و همچنین دلایل احتمالی شکست‌هایش در گذشته آگاه‌تر شود، فضا برای بازسازی روایتش از چشم‌اندازی مثبت‌تر بازتر می‌شود.
آیا روایت‌درمانی اثربخش است؟
آیا روایت‌درمانی اثربخش است؟روایت‌درمانی برای کمک به کودکان، نوجوانان، بزرگسالان و سالمندان به کار گرفته می‌شود. از مهمترین مزایای روایت‌درمانی توانمندسازی کسانی است که در آغاز خودشان را آسیب‌دیده یا ناکارآمد حس می‌کنند. این رویکرد با برونی‌سازی مشکلات به افراد کمک می‌کند تا در برابر تغییرات مثبت در چشم‌انداز زندگی خود مقاومت نکنند و حتی از آن استقبال کنند. روایت‌درمانی به سبب ماهیت خوش‌بینانه و سرزنده‌ای که دارد احتمالاً برای افراد جذاب خواهد بود، به‌ویژه برای کسانی که انواع دیگر درمان آنان را قبلاً از روان‌درمانی منصرف کرده است.
روایت‌درمانی هم به عنوان شیوه‌ی اصلی درمان و هم در ترکیب با سایر رویکردهای درمانی به کار گرفته می‌شود. تا به امروز، روایت‌درمانی در بالا بردن عملکرد و تقویت سایر شیوه‌های درمانیِ مبتنی بر شواهد، از جمله هنردرمانی، خانواده‌درمانی و بازی‌درمانی نیز استفاده شده است.
روایت‌درمانی در بهبود چه مسائلی اثربخش است؟
روایت‌درمانی برای رسیدگی به طیف گسترده‌ای از مسائل به کار می‌رود، از جمله:
- مشاجره‌های خانوادگی
- چالش‌های زندگی زناشویی
- چالش‌های مربوط به روابط بین انسان‌ها
- اختلال وسواس فکری‌عملی
- خشم
- انواع اختلالِ هراس یا فوبی
- عزت نفس پایین
- افسردگی
- اضطراب
- اعتیاد به مواد مخدر
- اختلال دوقطبی
- اختلال کاستی توجه-بیش‌فعالی (ADHD)
- اختلالات خوردن
- اعتماد به نفس پایین
- مسائل مربوط به مدرسه
- بیماری‌های مزمن
- مسائل رفتاری
- سوء استفاده‌ی جسمانی
- مسائل مربوط به هویت جنسی
- سوگ و ماتم
- اختلال استرس پس از آسیب
متخصصان روایت‌درمانی چگونه آموزش می‌بییند؟
روان‌درمانگرانِ ازدواج و خانواده، مددکاران اجتماعی، روان‌شناسان، روان‌پزشکان و سایر متخصصان دارای مجوزِ حوزه‌ی سلامت روان می‌توانند در شیوه‌های کار بالینی خود از روایت‌درمانی استفاده کنند. این افراد علاوه بر دریافت مجوز‌های لازم برای فعالیت در حوزه‌ی سلامت روان لازم است آموزش روایت‌درمانگری نیز ببینند. این آموزش از طرق مختلف از جمله آموزش‌های معتبر دانشگاهی ، کارگاه‌های فشرده یا دوره‌های آنلاین امکان‌پذیر است. مرکز دالیچ، مستقر در شهر آدِلاید در کشور استرالیا، آموزش‌های حضوری و آنلاین روایت‌درمانی ارائه می‌دهد. همچنین، برنامه‌های آموزشی روایت‌درمانی در آمریکا و سایر کشورها نیز برگزار می‌شود.
روایت‌درمانی چه محدودیت‌هایی دارد؟
روایت‌درمانی مانند سایر روش‌های درمانی محدودیت‌هایی دارد. از آنجا که روایت‌درمانی رویکرد نسبتاً جدیدی در درمان و مشاوره است، پژوهش‌های علمی کمی برای اثبات اثربخشی آن انجام شده است. همچنین، برخی منتقدان درباره‌ی این فرضیه‌ی روایت‌درمانی که در زندگی «حقیقت واحدی وجود ندارد» ابراز نگرانی کرده‌اند.
روایت‌درمانی مناسب همگان نیست. مثلاً این رویکرد برای کسانی که در بحث‌های جلسات درمان به‌سختی پیش‌قدم می‌شوند، مناسب نیست. همچنین، افرادی که دچار اختلالات جدی سلامت روانی هستند یا در مهارت‌های شناختی، ذهنی یا زبانی محدودیت‌هایی دارند، شاید نتوانند از این نوع درمان بهره‌ی لازم را ببرند.
مهمترین متخصصان روایت‌درمانی چه کسانی هستند؟
روایت‌درمانی را مایکل وایت، مددکار اجتماعی اهل استرالیا، و دیوید اپستون، درما‌نگرِ خانواده‌ی اهل نیوزیلند، معرفی کردند. این دو نفر در کنار هم جریان خانواده‌درمانی در استرالیا و نیوزیلند را در دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی رهبری و هدایت می‌کردند. وایت و اپستون کتاب ابزارهای روایی برای اهداف درمانی را در سال ۱۹۹۰ منتشر کردند. این اثر اولین و مهمترین متن علمی درباره‌ی رویکرد جدیدی بود که امروزه روایت‌درمانی نام دارد.
چطور می‌توانیم روان‌درمانگر پیدا کنیم؟
اگر مایلید درمانگری پیدا کنید که از رویکرد روایت‌درمانی استفاده می‌کند، با پزشک خود یا با یکی از متخصصان سلامت صحبت کنید. همچنین می‌توانید با انجمن روان‌شناسی یا مرکز سلامت روانِ محله‌ی خود تماس بگیرید، یا با گروه آموزش روان‌شناسی دانشگاه یا دانشکده‌ی شهرتان مشورت کنید. از اعضای خانواده یا دوستان خود نیز می‌توانید بخواهید که روان‌درمانگر مناسبی به شما معرفی کنند.
از متخصصان دارای مجوز سلامت روان (LMHP) چه انتظاراتی باید داشت؟
روان‌درمانگر شما برای ارائه خدمات سلامت روان باید مجوز معتبر داشته باشد. همچنین، باید متخصص سلامت روانی را انتخاب کنید که در حضورش احساس امنیت و راحتی می‌کنید. در جست‌وجوی درمانگری باشید که به آنچه می‌گویید توجه و علاقه نشان دهد و با شما ارتباط مؤثر و همدلی داشته باشد. درمانگر باید بتواند علائم روانی شما را توضیح دهد، به طرح و برنامه‌ی درمانی متناسبی متعهد شود و به روش درمان خود ابراز اطمینان و اعتماد کند.
درمانگر شما باید مشتاق به کار کردن با شما باشد. وی باید به پیشرفت شما توجه و علاقه نشان دهد و مایل باشد درمانی منطبق با نیازهای شما ارائه دهد و در این مورد انعطاف نشان دهد. متخصص مناسب برای شما کسی است که به پیش‌زمینه‌ی فرهنگی شما حساس و به بهبود شما خوش‌بین باشد.
برای انتخاب روان‌درمانگر چه سؤالاتی باید بپرسید؟
جواب این سؤال‌ها را پیش از انتخاب قطعیِ روان‌درمانگر بیابید:
۱. آیا مجوز روان‌درمانگری دارد؟
۲. چه مدت است که روان‌درمانگر است؟
۳. تخصص او در چه حوزه‌ای است؟
۴. تجربه‌ی او در درمان مسائل شما چقدر است؟
۵. کدام رویکردهای درمانی را به کار می‌برد؟ این رویکردهای درمانی چه میزانی اثربخش بوده‌اند؟
۶. آیا جلسات درمان طبق برنامه‌ی زمانی معین خواهد بود یا متغیر؟
۷. حق مشاوره چقدر است؟
۸. آیا با بیمه طرف قرارداد است؟
۹. آیا به نظر خودش می‌تواند به شما کمک کند؟
سخن آخر درباره‌ی روایت‌درمانی
روایت‌درمانی روشی گروهی و بدون پیش‌داوری در روان‌درمانی است که به مراجعان کمک می‌کند قصه‌ی غالب زندگی خود را از نو بنویسند. بسیاری از کسانی که تحت این نوع مراقبت هستند، در اصلاح و بهبود هویت خود توانمند می‌شوند. افرادی که مسائلی مربوط به سلامت روان یا هیجان یا رفتار دارند، از کار کردن با روایت‌درمانگرِ صاحب صلاحیت بهره خواهند برد. روایت‌درمانی چشم‌انداز جدیدی را برای این افراد فراهم می‌آورد تا به آینده خوش‌بین باشند.
منابع
About narrative therapy. (n.d.). Retrieved from http://www.narrativetherapycentre.com/narrative.html
American Psychological Association. (n.d.). How to choose a psychologist. Retrieved from http://www.apa.org/helpcenter/choose-therapist.aspx
Australian Institute of Professional Counselors. (2010, February 22). Theoretical principles of narrative therapy. Retrieved from http://www.counsellingconnection.com/index.php/2010/02/22/theoretical-principles-of-narrative-therapy/
Krauss Whitbourne, S. (2011, August 8). 13 qualities to look for in an effective therapist. Psychology Today. Retrieved from https://www.psychologytoday.com/us/blog/fulfillment-any-age/201108/13-qualities-look-in-effective-psychotherapist
Narrative therapy. (n.d.). Retrieved from https://www.addiction.com/a-z/narrative-therapy/
Narrative therapy. (June 18, 2018). Retrieved from https://www.goodtherapy.org/learn-about-therapy/types/narrative-therapy
Psychology Today. (n.d.). Narrative therapy. Retrieved from https://www.psychologytoday.com/us/therapy-types/narrative-therapy
What is narrative therapy? (n.d.). Retrieved from https://dulwichcentre.com.au/what-is-narrative-therapy/
Zimmerman, J. & Beaudoin, M.N. (2015). Neurobiology for your narrative: How brain science can influence narrative work. Journal of Systemic Therapies, 34(2), Retrieved from http://www.narrativetherapycentre.com/Documents/jst_Zimmerman_Beaudoin_NeuroscienceNarrative.pdf
مترجم: بتول فیروزان
کاش کاری کنید بشه در بلاگتون عضو شد و با انتشار هر مطلب جدید از طریق ایمیل باخبر بشم.