سرودن نان ما را به جهان میکروسکوپی همراهانِ نادیدنیمان میبرد؛ به اجتماع مخمرها و باکتریهایی که در فرایند تخمیر، شریک انسان در یکی از بزرگترین دستاوردهایش بودهاند. این کتاب نشان میدهد که چگونه این فرایند ارگانیک، که چیزی جز مهار فساد و تجزیه نیست، در طول تاریخ، هم معجزهای نیکخواهانه و هم گونهای از آلودگی ترسناک تلقی شده و برداشتهای علمی و فرهنگی چگونه چنان با این فرایند در هم تنیدهاند که دیگر بهسادگی نمیشود آنها را از یکدیگر جدا کرد. در این مطلب با نحوۀ خرید کتاب سرودن نان آشنا خواهید شد.
در دومین رسالۀ حکومت جان لاک که مدتها از متون بنیادین در حوزۀ لیبرالیسم کلاسیک به حساب میآمد، بخش جالبی وجود دارد که در آن لاک میکوشد تمام عوامل دخیل در تهیۀ یک قرص نان را بشمارد. استدلال او این است که ارزش اقتصادی اشیا برای انسانها کاملاً بر اساسِ میزان کار (انسانیِ) صرفشده در آنها تعیین میشود. برای توضیح این نکته، یک قرص نان را محصولِ زنجیرۀ پیچیدهای از انواع مختلف فعالیتها در نظر میگیرد:
این فقط رنج و مشقت شخمزن، کار پر زحمت دروگر و خرمنکوب، و عرق جبین نانوا نیست که باید در ارزش نانی که ما میخوریم به حساب آید، بلکه کار دیگران را نیز باید در شمار آورد؛ آنهایی که گاو را آمادۀ شخم زدن کردند، آهن و سنگ را از زمین استخراج کردند و برای این منظور آماده ساختند، درختان را قطع و به چوب و الوار تبدیل کردند، چوب و الوارها را آمادۀ شخمزنی، آسیاب، افروختنِ کوره و ساختن هر وسیلۀ دیگری کردند… کارهایی که تعدادشان بیشمار است، زیرا این غله از زمان بذرپاشی تا تبدیل شدنش به نان به آنها نیازمند است، همگی باید در شمار زحمتها به حساب بیایند.
(در بریتانیای کبیر، زمانی که لاک مینوشت، واژۀ corn یا به طور کلی به معنای «غله» به کار میرفت، یا به طور خاص به معنای «گندم». غلهای به نام «ذرت» که در دنیای نو (قارۀ آمریکا) میرویید در میان استعمارگرانِ اروپایی، که بلافاصله آن را به عنوان غلۀ اصلی بومیان آمریکا بازشناختند، به «غلۀ سرخپوستی» معروف شد؛ غلهای متفاوت، اما همارز با گندم، جو و چاودارِ خودشان.) و لاک ادامه میدهد:
اگر ما بخواهیم یا بتوانیم فهرست کارهایی را که برای تهیۀ هر تکه نان انجام شده است به دست دهیم به فهرست شگفتی خواهیم رسید. تهیۀ چنین فهرستی کاری بسیار دشوار و تقریباً غیرممکن است: آهن، چوب، چرم، پوست درخت، تیر، سنگ، آجر، ذغال، آهک، پارچه، مواد رنگرزی، خیمه و خرگاه، قیر، تیر و دکل، طناب و همۀ چیزهایی که برای ساختن کشتیای به کار رفته است تا مادهای مورد نیاز را به دست کارگری در یکی از بخشهای این روند رسانده، همۀ اینها را نمیتوان برشمرد، یا دستکم بسیار طولانی خواهد بود.
برآورد عجیب لاک از شمارِ محاسبهنشدنیِ کارگران، ابزارها و مواد لازم برای تولید نان از بسیاری جهات درخور توجه است، بهویژه به این دلیل که گیاه گندم را از محاسبات خود کنار میگذارد. از نظر لاک، هر عملی که از گیاه گندم سر بزند، نه کار به شمار میآید و نه حتی خودِ گیاه را میتوان بهدرستی موضوعِ کار دانست. البته نهتنها کاشت و داشت و برداشت گندم و همچنین عملآوریاش بر عهدۀ انسانهاست، بلکه میتوان گفت خودِ گیاهِ گندم در شکلِ امروزینش محصولِ کارِ انسانی است. مداخلۀ انسانیْ گندم را در مقام موجودی مادی دچار دگرگونیهای بنیادین کرده است؛ دستکم به همان اندازه که خودِ بدنِ انسان نیز محصولِ تکاملیافتۀ کارِ (خود او) است، بدنی که، جسمی و فیزیکی، نقشخورده از نبرد بیپایانش برای رهایی از قیدِ ضرورت است.
ساقه یا «خوشۀ» تکاملیافتۀ گندمِ اهلی، با بافتۀ ظریف و گاه مزین به حاشیههای مثلثی و پُرزدار در اطرافش، امروزه خود به نمادی آشنا و بلافاصله قابلشناسایی تبدیل شده است. (البته گلِ دانه را به دلیل شباهت خیالیاش به اندام شنوایی انسان ear نمینامند؛ در واقع این دو واژه از ریشههایی کاملاً متفاوت وارد زبان انگلیسی امروزی شدهاند.) هنگامی که انسانهای اولیه برای نخستین بار تلاش کردند تا گل و بذرِ علفها را جمعآوری کنند، لابد اولین چالششان این بوده که راهی بیابند که باد همۀ محصولشان را پراکنده نکند. چنان که تام استندِج توضیح میدهد،
در گیاهِ گندم دانهها به یک محور مرکزی به نام محور سُنبله متصلاند. با رسیدنِ دانههای وحشی محور سُنبله سست و شکننده میشود، طوری که با کوچکترین تماس یا وزشِ باد از هم میپاشد و دانهها مثل بذر پراکنده میشوند… با این حال، در درصد کوچکی از گیاهان، تنها یک جهش ژنتیکی باعث میشود محور سُنبله حتی پس از رسیدن دانهها نیز سست و شکننده نشود. به آن میگویند «محور سنبلۀ سخت».
- نان محصولِ رقصِ پیچیدۀ زمان و مکان است. سرودن نان فلسفه، ادبیات و تاریخ را بستری برای تأمل در تجربهٔ پیچیدهٔ نان میکند و خواننده را به بازاندیشی دربارۀ نقش آن در زندگی بشری فرامیخواند.
- برای خرید کتاب سرودن نان اینجا کلیک کنید.
- میتوانید کتاب سرودن نان را از اینجا دانلود کنید.